The Project Gutenberg eBook, Il Vanzeli di Mateo, Translated by Ermes Culos This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org ** This is a COPYRIGHTED Project Gutenberg eBook, Details Below ** ** Please follow the copyright guidelines in this file. ** Title: Il Vanzeli di Mateo (The Gospel of Matthew) Release Date: December 9, 2008 [eBook #27460] Language: Friulian Character set encoding: ISO-8859-1 ***START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK IL VANZELI DI MATEO*** Copyright (C) 2007 by Ermes Culos. Il Vanzeli di Mateo (The Gospel of Matthew) Friulian Translation by Ermes Culòs Copyright Ermes Culòs. All rights reserved 2007 Introductory Note In a scene of the 1993 film “Being Human,” Robin Williams, in the guise of a sort of everyman, encounters and falls deeply in love with a young woman (Anna Galiena) somewhere in the European Alps. Nothing unusual in that: it happens all the time. The relationship is made somewhat unusual by the fact that the woman speaks a language he does not understand. The point made in that scene is that love transcends language barriers. Nothing particularly odd in that, either. What is truly remarkable is that the movie chose to use a language that—except for its sweet sounds— would be sure to be total gibberish to audiences everywhere. The chosen language was Friulian. Now it is not true that Friulian is unintelligible to everyone. In fact, it is understood by perhaps several hundred thousand people in the northeasternmost corner of Italy, known as Friuli. What is true is that the number of people who actually speak the language appears to be diminishing—and fast. There is an evolutionary process at work that is not kind to small languages like Friulian: they tend to be gobbled up by the much bigger and successful languages like Italian. My translation of The Gospel of Matthew, therefore, can be seen as an attempt, even if very small, to slow down or delay a process that may ultimately be inevitable. Much the same can be said of my other translations. But my translation of this Gospel goes beyond that. It is an attempt to answer an intriguing question. Jesus and the people who followed him were simple people and spoke the language of simple people, of fishermen and vineyard workers. We can grant that the language of most translations of the Gospel of Matthew—and indeed of the whole Bible— is simple enough; but we all know that its simplicity has the extraordinary elegance that speaks of sophistication. The King James version is not the only one to fit that category. Friulian, instead—especially the Friulian of my translation (used in some of the poetry of Pasolini)—is truly the language of the people: tillers of the soil, vineyard workers—that sort. What better way can there therefore be to know how Jesus and his disciples truly expressed themselves than to hear them speak in the simple, lowly Friulian? I like to think that my translation offers that opportunity. Ermes Culòs Ashcroft February 2007 Pronunciation guide for readers of Friulian (This guide is of particular importance because the Friulian used in this translation is Western Friulian, which is in some ways significantly different from the more broadly used and understood Eastern Friulian.) Guida a la pronuncja dai vocàbuj ušàs ta chista tradusiòn Vocàls: Li vocals a vàn pronuncjàdis coma ches dal taliàn. L’acènt vièrt ( ` ) al è ušàtdi sòlit par indicà la sìlaba ca risèif l’acènt naturàl da la peràula o pur par indicà significàs diferèns da la peràula, coma par ešèmpli “nòta” e “notà.” Li règulis dal acènt ta la parlada di Cjašarsa no si sòn encjamò critališàdis in ta una maniera unica e consistenta. Una regula ca sta cjapànt piè, però—e che jò i uši (cun cualchi ecesiòn, coma ta “malora” e “salàlu”) ta chista tradusiòn—a è chista: L’acènt gràfic al vèn ušàt in ta chiscju cašus, ca fòrmin la magjoransa da li peràulis: Ta dùtis li peràulis plànis ca finìsin in consonànt: dùtis, plànis, etc. Ta dùtis li peràulis trònchis ca finìsin in vocàl: cjadrèa, sigà, etc. Ta dùtis li peràulis sdrùsulis: scrìvilu, pènsilu, etc. Ta dùtis li peràulis trònchis ca finìsin in consonànt. Par rašòns di semplicitàt a no sòn ušàs altri acèns (coma chel sieràt o chel dopli). Coma tal cašu di “nòta” e “notà,” la distinsiòn di significàt a è rindùda asàj ben dal acènt vièrt. Consonàns: 1. La i-lùngja ( j ) a è ušàda par indicà il sun da la “j” in peràulis coma “jò” e “cjàsa.” 2. La “z” a è sempri dolsa, coma ta li peràulis “zìn” e “zìmul.” 3. La “s” a è cuaši sempri dura, coma ta li peràulis “stala,” “strapàs” e “maestro.” Ogni tant a ritèn il sun dols, coma tal taliàn; par ešèmpli “sdrondenà, “sbàti,” e “slungjà.” Cuant che la “s” in miès di dos vocàls a è dolsa, a vèn indicada cul sen diacritic “?”, coma ta scju ešèmplis chì: “cauša,” “mulišìn,” “Cjašarsa.” 4. La “c” o la “g” seguìda da la i-lùngja a ghi conferìs a la “c” o a la “g” il sun mol coma ta li peràulis “dincj” e “grancj” opùr “dòngja” e “stàngja.” La tradusiòn a no fa distinsiòn fra la “c” dura e la “q.” Sul ušu da li virgulètis “..”: Chì i seguìs la convensiòn americana, di meti la virgula e il punto sempri dentri da la virguleta finàl. Ešempli: “Chistu,” a ghi à dita, “al è me fì.” Mateo Genealogia di Gješù Crist fì di David, fì di Abram: 1 Abràm al era il pari di Išac Išac il pari di Jacu, Jacu il pari di Gjuda e daj so fràdis, 2Gjuda il pari di Pares e di Zara di Tamar, Pares il pari di Ešrom, Ešrom il pari di Ram, 4Ram il pari di Aminadab, Aminadab il pari di Naason, Naason il pari di Salmon, 5Salmon il pari di Boas di Racab, Boas il pari di Obed di Rut, Obed il pari di Gjese 6e Gjese il pari dal Re David. David al era il pari di Salomon da chè ca era stada fèmina di Urìa, 7Salomon il pari di Roboam, Roboam il pari di Abìa, Abìa il pari di Aša, 8Aša il pari di Gjošafat, Gjošafat il pari di Joram, Joram il pari di Ušìa, 9Ušìa il pari di Joatam, Joatam il pari di Acaz, Acaz il pari di Ešechia, 10Ešechia il pari di Manas, Manas il pari di Amon, Amon il pari di Gjošia, 11Gjošia il pari di Jeconia e daj so fradis Al timp dal ešilio in Babilonia. 12Dopo l’ešilio in Babilonia: Jeconia al era il pari di Salatiel, Salatiel il pari di Zorobabel, 13Zerobabel il pari di Abiud, Abiud il pari di Eliachim, Eliachim il pari di Ašor, 14Ašor il pari di Sadoc, Sadoc il pari di Achim, Achim il pari di Eliud, 15Eliud il pari di Eleašar, Eleašar il pari di Matan, Matam il pari di Jacu, 16E Jacu il pari di Bepi, l’omp di Maria, Che da ic al è nasùt Gješù, clamàt Crist. 17Cussì a sòn stàdis cutuàrdis generasiòns da Abram a David, cutuàrdis da David al ešilio in Babilonia, e cutuàrdis dal ešilio al Crist. La Nasita di Gješù Crist 18 Èco coma ca è capitada la nasita di Gješù Crist: so mari Maria a ghi era stada prometuda coma sposa a Bepi, ma prima ca si metèsin a vivi insièmit ic a si’a cjatada plena par opera dal Spirit Sant. Par via che Bepi il so omp al era un omp just e a nol voleva umiliala in public, al veva decidùt di divorsiala in segret. 20Ma dopo cal veva decidùt di fa cussì, al à jodùt ta un sun un ànzul dal Signòu ca ghi à dita: “Bepi fì di David, nosta vej poura di partati a cjaša Maria coma fèmina to, che sè che in ic a à concepìt al vèn dal Spirit Sant. Ic a farà nàsi un fì, e tu ti ghi daràs in nòn Gješù , parsè che luj al salvarà il so pòpul daj so pecjàs. 22 Dut chistu al è susedùt par ca si averàs sè cal veva dita il Signòu par bocja dal profeta: “La vèrgin a zarà a concepì e a vej un frut cal vegnarà clamàt Imanuèl”—cal vòu diši “Diu cun nuàltris.” 23Cuant che Bepi a si à sveàt dal so sun, al à fàt sè ca ghi veva ordinàt l’ànzul dal Signòu e al à partàt Maria a cjaša so coma spoša. Ma a nol à cognosuda prin che ic a vès vùt il so prin fì, che luj a ghi à dàt il nòn di Gješù. La Visita daj Magi 2 Dopo che Gješù al era nasùt a Betlem in Gjudea al timp dal re Erod, i Magi a sòn vegnùs dal est a Gjerušalem e a àn domandàt: “Indulà cal è chèl cal è nasùt re daj Ebreos? I vìn jodùt nàsi la so stela e i sìn vegnùs a adoralu.” 3Cuant che il re Erod al à sintùt chistu al è restàt turbàt, e dut Gjerusalem cun luj. Clamàt insièmit ducju i pì grancj’ prèdis dal pòpul e i espèrs da la les, a ghi à domandàt indulà cal veva da nàsi il Crist. “A Betlem in Gjudea,” a àn rispundùt, “parsè che cussì a è stàt scrìt dal profèt: 6Ma tu, Betlem, tal stat di Gjuda, i no ti sòs par nuja fra i pì pìsuj regnàns di Gjuda; parsè che da te al vegnarà fòu un principe cal sarà pastòu dal me pòpul Israel. 7Alora Erod al à clamàt in segrèt i Magi e da lòu al à cjatàt fòu il momènt precìs ca si veva fàt jodi la stela. A ju à mandàs a Betlem e a ghi’a dita: “Zèit e vuardàit ben indulà cal è il frut. Apèna chi lu vèis cjatàt, fèjmilu savèj, chi pòsi encja jò zì a adoràlu. 9Dopo ca vèvin sintùt il re, a èrin zùs pa la so strada, e la stela ca vèvin jodùt al est a veva paràt via davànt di lòu fin ca si veva fermàt insima dal post indulà cal era il frutùt. Al jodi la stela a vèvin sintùt na granda contentèsa. Rivànt ta la cjaša e jodìnt il frutùt cun so mari Maria, a si sòn inclinàs davànt di luj e a si sòn metùs a adoralu. Dopo a àn vierzùt i so tešòrus e a ghi’an prešentàt regaj di oru e di incèns e di mira. E sicoma ca èrin stàs višàs ta un sun di no tornà là di Erod, a sòn tornàs tal so paìs par n’altra strada. La Fuga in Egjt 13Apèna ca èrin partìs, un ànzul dal Signòu a ghi’a comparìt a Bepi ta un so sun, e a ghi à dita: “Lèva sù; cjòj sù il frutùt e scjampa cun so mari in Egjt. Resta là fin chi no vegnaràj a vertìti, che Erod a si metarà a vuardà pal frut par copalu.” 14Cussì al è levàt, e durànt la nòt al à cjapàt sù il frut e cun so mari al è zùt in Egjt, indulà cal è stàt fin a la muart di Erod. E cussì a è susedùt sè che il Signòu al veva dita par bocja dal profèt: “Dal Egjt i ài clamàt me fì.” 16Cuant che Erod a si’a necuàrt cal era stàt cjòlt inzìru daj Magi, a si’a infuriàt e al à dàt l’òrdin di copà ducju i frutùs di Betlem ca vèvin mancu di doj àis, secònt il timp ca ghi era stàt dàt daj Magi. Alora sè ca era stàt dita dal profeta Gjeremia a si’era verificàt. 18Na vòus a si sìnt a Rama, ca plàns cun grant lamìnt, Rachel a plàns paj so frus e a no vòu èsi cunfuartada, parsè ca no sòn pì. A Tòrnin dal Egjt 19Dopo la muart di Erod, un ànzul dal Signòu a ghi’a comparìt a Bepi in Egjt ta un sun e a ghi à dita, “Leva sù; cjòj cun te il frutùt e so mari e và ta la cjera di Israel, che chej ca volèvin cjòjghi la vita al frut a sòn muàrs.” 21Cussì al è levàt sù, al à cjòlt sù il frut e so mari e al è zùt ta la cjera di Israel. Ma cuant cal à sintùt che Archelaus al regnava in Gjudea tal post di so pari, al à vùt poura di zì là. Esìnt stàt višàt ta un sun, a si à ritiràt invensi tal distrèt di Galilea, e al è zùt a stà ta un paešùt clamàt Nazaret. Cussì a si à averàt sè ca era stàt dita daj profès: “Al vegnarà clamàt il Nazaren.” Zuan Batista al Prepara la Strada 3 Ta chej dìs là Zuan Batista al vegneva a predicjà tal dešèrt di Gjudea, e al diševa: “Pentìvi, che il regnu dal cjel al è visìn.” Chistu al è chèl cal era stàt minsonàt dal profeta Zaìja: La vòus di un cal stà clamànt tal dešert: ‘Preparàjghi la strada al Signòu, indresàit i trojs par luj.’ 4I vistìs di Zuan a èrin fàs cul pel dal camèl, e al veva na sintùra di coràn atòr daj so flancs. Al mangjava cavalètis e mièli salvàdi. La zent a zeva a cjatàlu da Gjerušalem e da duta la Gjudea e da la zona dal Gjordàn. A confesàvin i so pecjàs e luj a ju batiešava in tal Flun Gjordàn. 7Jodìnt però che tancju Farišèos e Saducèos a vegnèvin lì cal era cal batiešava, a ghi à dita: “Scjàp di vìparis! Cuj vi àja višàt di scjampà da l’ira ca stà par vignì? Fèit jodi il frutàn cal dimostri chi sèis pentìs. E no stèit crodi di podèj diši fra di vuàltris, ‘I vìn Abram par pari.’ I vi dìs che da chisti pièris Diu al pol fà vignì fòu fioj di Abram. La manara a è belzà ta la socja da li plàntis, e ogni àrbul ca nol prodùs frutàn bon al vegnarà tajàt jù e butàt tal fòuc. 11I vi batièši cu l’aga da la penitensa. Ma dopo di me al vegnarà un cal è pì potènt di me, che jò i no mèriti nencja di partà i so sànduj. Luj a vi batiešarà cul Spirit Sant e cul fòuc. Al ten il crivièl in man, al netarà la so àia, al metarà il furmìnt tal solàr, e al brušarà la pula cu na flama ca durarà par sempri. Il Batièšin di Gješù 13Gješù al è alora vegnùt da la Galilea al Giordan par fasi batiešà da Zuan. Zuan però al voleva impedilu, dišìnt: “Jò i’ai bisugna di vignì batiešàt da te, e tu i ti vèns chì di me?” Gješù a ghi’a rispundùt: “Lasa ca sedi cussì par adès; a convièn chi fèdin cussì par fà dut sè ca è just.” Zuan alora al à consentìt. 16Apèna che Gješù al era stàt batiešàt, al è zùt fòu ta l’aga. In chel momènt il cjel a si’a vierzùt, e luj al à jodùt il spirit di Diu vignì jù coma na colomba imparšora di luj. E na vòus dal cjel a’a dita: “Chistu al è il benamàt di me fì, che jò di luj i soj tant contènt.” La Tentasiòn di Gješù 4 Alora Gješù al è stàt menàt dal Spirit tal dešèrt par vignì tentàt dal diàu. Dopo vej dišunàt cuaranta dìs e cuaranta nòs, al veva fan. Il tentatòu a ghi’a zùt visìn e a ghi’a dita: “Si ti sòs il Fì di Diu, dìšighi a scju claps di doventà pan.” 4Gješù al à rispundùt: “Cussì a è scrìt: L’omp a nol vìf di pan e basta, ma di ogni peràula ca vèn fòu da la bocja di Diu.” 5Alora il diàu a lu à partàt ta la sitàt santa e a lu à fàt stà tal punt pì alt dal templi. “Si ti sòs il Fì di Diu,” al à dita, “bùtiti jù, che cussì a è scrìt: A ghi darà ordins ai ànzuj par te e lòu a ti tegnaràn alt ta li so mans, chi no ti zaràs a tocjà il piè ta nisùn clap. Gješù a ghi’a rispundùt: “A è pur scrìt cussì: Nosta tentà il Signòu Diu to.” Di nòuf il diau a ju à partàs ta na montagna amondi alta e a ghi’a fàt jodi ducju i stas di stu mont e il so splendòu. “I ti daj dut chistu,” a ghi’a dita, “si ti ti sbàsis davànt di me e i ti mi adòris.” 10Ma Gješù a ghi’a rispundùt: “Lontàniti di me, Sàtan! Parsè ca è scrìt: Adorèa il Signòu Diu to, e servìs doma luj.” Alora il diau a lu à lasàt, e I ànzuj a sòn vignùs a tìndilu. Gješù al Taca il so Ministeri 12Cuant che Gješù al à sintùt che Zuan al era stàt metùt in prešòn, al è tornàt ta la Galilea. Lasàt Nazaret al è zùt a vivi a Capernau, cal era in banda dal lac visìn di Zebulun e Naptali par ca vegnès fàt sè ca era stàt dita par bocja dal profeta Zaìja: 15Cjera di Zebulun e cjera di Naptali, la strada pal mar, ca seguìs il Gjordàn, Galilea da li zens— la zent ca vìf tal scur a à jodùt una granda lus; su di chej ca vìvin tal post da l’ombrena da la muart una lus a si’a levàt. 17Da chel momènt lì, Gješù a si’a metùt a predicjà, Pentivi, che il regnu dal cjel al è visìn. 18Cjaminànt in banda dal Mar di Galilea, Gješù al à jodùt doj fràdis, Simon clamàt Pieri e so fradi Drea. A stèvin tirànt na reit tal lac, parsè ca èrin pescjadòus. “Vegnèit davòu di me,” a ghi’a dita Gješù, “e i vi faraj pescjadòus di òmis.” E lòu a’an lasàt li so rètis e a ghi sòn zùs davòu. 21Zìnt pì’ndavànt, al à jodùt altri doj fràdis, Jacu di Zebedeu e so fradi Zuan. A èrin ta na barcja cun so pari Zebedeu, e a stèvin preparànt li so rètis. Gješù a ju à clamàs, e lòu a àn sùbit lasàt la barcja e so pari e a lu àn seguìt. 23Gješù al è zùt par duta la Galilea, insegnànt ta li so sinagòghis, predicjànt li buni nòvis dal regnu, e vuarìnt ogni infermitàt e malatìa dal pòpul. Nuvitàs di luj a’an fàt il ziru da la Siria, e la zent a ghi à partàt a luj ducju chej ca èrin malàs cun ogni sorta di malatia, chej ca sufrìvin tancju dolòus, i indemoniàs, i epilètics, e i parališàs; e luj a ju à curàs. E tanta, ma tanta zent da la Galilea, da Decapoli, Gjerušalem, Gjudea e da la zona dal Gjordàn a si è metuda a seguilu. Il Discors ta la Montagna Li Beatitùdinis 5 Cuant cal à jodùt duta che zent, al è zùt sù ta na montagna e a si’a sintàt jù. I disèpuj a ghi sòn zùs visìn, e luj al à tacàt a fàjghi i so insegnamìns, dišìnt: 3Beàs a sòn i puòrs in spìrit, che sò al è il regnu dal cjel. Beàs chej ca plànzin, ca saràn confuartàs. Beàs i puarès, che lòu a ereditaràn la cjera. Beàs chej ca sòn plens di fan e sèit pa la gjustisia, che lòu a vegnaràn sodisfàs. Beàs i mišericordiòus, ca cjataràn la mišericordia. Beàs i purs di còu, che lòu a jodaràn Diu. Beàs chej ca lavòrin pa la pas, ca vegnaràn clamàs fìs di Diu. Beàs i perseguitàs par cauša da la ingjustisia, che sò al sarà il regn dal cjel. 11“E beàs i sèis vuàltris cuant chi vegnèis insultàs e perseguitàs, e cuant ca vi dišaràn ogni sorta di cativeria par cauša me. Stèit alègris e contèns, parsè che granda a sarà la vustra ricompensa tal cjel, che in ta la stesa maniera a’an perseguitàt i profès ca sòn vegnùs prima di vuàltris. Sal da la Cjera e Lus dal Mont 13 “Vuàltris i sèis il sal da la cjera. Ma se il sal al pièrt il so savòu, coma a si fàja a salàlu di nòuf? A nol è pì bon par nuja, ma doma par vignì butàt fòu e vignì pestasàt daj òmis. Vuàltris i sèis la lus dal mont. Na sitàt insima di na montagna a no pòl restà platada. E nencja a pòl la zent impijà un lampiòn e platàlu sot di un cujèrti par ca nol fedi lus. Invensi a lu impicja in alt ca ghi dedi lus a ducju chej da la cjaša. Ta la stesa maniera lasàit che la vustra lus a luši davànt daj òmis, ca pòsin jòdi li vustri buni òperis e rìndighi gloria al vustri Pari cal è tal cjel. Il Completamìnt da la Les 17 “No stèit pensà chi sedi vegnùt par abulì la Les o i Profès; i no soj vegnùt par abulìju ma par completàju. I vi dìs la veretàt, che fin ca no sparìsin nè cjel ne cjera, nè la pì pìsula lètera, nè’l pì pìsul sèn di pena, nisùn aspièt da la Les al sparirà sensa che dut a no sedi prima completàt. Ogni un cal trasgredìs encja il pì pìsul di chìscjus comandamìns e a ghi insegna a àltris di fa altritànt al vegnarà consideràt il pì pìsul tal regnu dal cjel, ma chèl cal pratica e al insegna scju comandamìns al vegnarà clamàt grant tal regnu dal cjel. Parsè che jò i vi dìs che se la vustra gjustisia a no sorpasarà chè daj Farišèos e daj insegnàns da la les, i no zarèis di sigùr dentri dal regnu dal cjel. L’Omicìdi 21“I vèis sintùt ca ghi’è stàt dita a la zent tant timp fa: No stèit copà, e ducju chej ca còpin a vegnaràn metùs sot judìsi. I vi dìs pur che cualsiasi cal è rabiàt cun so fradi al vegnarà metùt sot judìsi. E i vi dìs encja chistu, che chèl ca ghi dìs Raca a so fradi al varà da rispùndighi al Sinedri. Ma ogni un cal dìs ‘Pajàso!’ al è in pericul di vignì casàt tal fòuc dal infièr. 23”Duncja, si ti prešentis la to oferta tal altàr e là i ti ti recuàrdis che to fradi al à alc cuntra di te, lasa la to oferta davànt dal altàr. Và prima a fà la pas cun to fradi e vèn dopo a ufrì il to regàl. 25“Mètiti d’acòrdu a la svelta cul to aversari cal vou partati in cort. Falu mentri chi ti sòs encjamò pa la strada cun luj, o al pòl mètiti in man dal gjudice e il gjudice al pòl consegnati a un vuardiàn cal pòl mètiti in prešòn. I ti dìs la veretàt, chi no ti vegnaràs fòu fin chi no ti varàs pajàt l’ùltin schèj. L’Adulteri 27“I vèis sintùt ca è stàt dita: No stèit cometi adulteri. Ma jò i vi dìs che ogni un cal vuarda na fèmina cu la voja taj vuj al à belzà cometùt adulteri cun ic tal so còu. Se il to vuli destri a ti fa comèti un pecjàt, gjàvilu fòu e bùtilu via. A è mièj chi ti pièrdis una part dal to cuarp sinò che dut il to cuarp al vegni casàt tal infièr. E se la to man destra a ti fà comèti un pecjàt, tàjla e bùtila via. A è mièj chi ti pièrdis una part dal to cuarp che dut il to cuarp al zedi tal infièr. Il Divòrsiu 31“A è stàt dita: Cualsìasi cal divorsièa la so fèmina al à da dàjghi un certificàt di divòrsiu. Ma jò i vi dìs che ogni un cal divorsièa la so fèmina, fòu che cuant ca ghi è infedèl, a la costrìns a doventà na adultera, e cualsiasi cal spoša na fèmina divorsiada al comèt adulteri. Zuramìns 33“I vèjs encja sintùt ca ghi è stàt dita a la zent tant timp fa: No stèit rompi li promèsis, ma mantegnèit li promèsis chi ghi vèjs fàt al Signòu. Ma jò i vi dìs: No stèit maj zurà, nè pal cjel, parsè cal è il trono di Diu, nè pa la cjera, ca è il sgabèl paj so piè, nè par Gjerušalem, ca è la sitat dal Grant Re. E no stèit zurà pal vustri cjaf, che vuàltris i no podèjs fà nè un cjavièl blanc nè un neri. Siguràisi doma che il vustri “Sì” al sedi “Sì,” e il vustri “No,” “No”; il pì di cussì al vèn dal malìgn. La Vendeta 38“I vejs sintùt ca è stàt dita: Vuli par vuli e dint par dint. Ma jò i vi dìs: No stèit opònivi al trist. Se cualchidùn a vi sbàt la mosela destra, ufrìghi encja che altra. E se cualchidùn al vòu favi cauša pa la tùnica chi vèjs intòr, dèjghi encja la mantelina. Se cualchidùn a vi costrìns a zì na mìja, zèit cun luj do mìis. Dèjghi a chèl ca vi domanda, e no stèit voltàjghi la schena a chèl cal vòu un prèstit da vuàltris. L’Amòu paj Nemìcs 43“I vèjs sintùt ca è stàt dita: Volèjghi ben al vustri visìn e odiàit il vustri nemìc. Ma jò i vi dìs: Volèjghi ben ai vustri nemìcs, e preàit par chej ca vi persecutèjn, chi podèdis èsi fìis dal vustri Pari in tal cjel. Al fà vignì sù il soreli pal trist e pal bon, e a ghi manda la plòja tant al just che a chèl ca nol è just. Si ghi volèis ben a chej ca vi vòlin ben, sè mèrit i podèjšu spetavi? A no fani cussì fin i publicàns? E si saludàis doma i vustri fràdis, sè chi fèis di pì daj àltris? A no fani cussì encja i pagàns? Sèit alora perfès, coma che il vustri Pari cal è tal cjel al è perfèt. La Lemošina 6 “Stèit atèns da no fàjghi dal ben ai àltris par vignì amiràs da la zent. Si fèis cussì, i no vegnarèis premiàs dal vustri Pari cal è tal cjel. Duncja cuant chi ghi dèis alc ai puarès, no stèit zì a sunavi la tromba, coma ca fà la zent ipòcrita ta li sinagòghis e ta li stràdis, par vignì amirada daj òmis. I vi dìs la veretàt: a sòn zà stàs premiàs in dut. Ma cuant chi ghi dèis la lemošina ai puarès, no stèit lasà che la man sanca a savedi sè ca fà la man destra, cussì che la vustra lemošina a vegni data in segrèt. Alora il vustri Pari, cal jòt sè ca è fàt in segret, a vi ricompensarà. 5“E cuant chi preàis, no stèit fà coma i ipòcris, ca ghi plas preà ta la sinagoga o taj cjantòns da li stràdis par fasi jodi daj òmis. I vi dìs la veretàt: a’an risevùt la so ricompensa in plen. Ma cuant chi ti prèis tu, và ta la to cjamara, siera la puarta e prèjghi a to Pari, cal è invišibil. Alora to Pari, cal jòt sè ca vèn fàt in segrèt, a ti premiarà. E cuant chi ti prèis, nosta trabascjà coma i pagans, ca cròdin da vignì sintùs parsè ca ti bùtin fòu peràulis a plen. Nosta èsi coma lòu, parsè che to Pari al sà sè chi ti vòus prima chi ti ghi lu domàndis. 9“Alora a è cussì chi ti varès da preà: Pari nustri chi ti sòs tal cjel, cal sedi santificàt il to nòn, che il to regnu al vegni, e che il to volèj al vegni fàt ta la cjera coma tal cjel. Dani vuèj il nustri pan di ogni dì. Perdona i nustri dèbis coma che nuàltris i perdonàn i nustri debitòus. E nosta menani ta la tentasiòn, ma liberèini dal mal. 14“Che si ti perdònis chej ca ti fàn dal mal, alora il to Pari cal è tal cjel a ti perdonarà pur luj. Ma si no ti ghi perdònis a la zent i so pecjàs, nencja to Pari al perdonarà i to pecjàs. Il Dišùn 16“Cuant chi fèis dišùn, no stèit fà un mušu lunc coma i ipòcris, che lòu a fàn cussì par fàjghi jòdi a la zent ca stàn dišunànt. I vi dìs la veretàt, che lòu a sòn stàs compensàs in plen. Ma cuant che tu i ti fàs dišùn, ònziti il to cjaf e làviti la muša, che la zent a no jòdi chi ti stàs dišunànt, ma falu doma par to Pari, che nisùn a lu jòt; e to Pari, cal jòt dut in segrèt, a ti ricompensarà. I Tešòrus dal Cjel 19“No stèit meti insièmit tešòrus par vuàltris stes ta sta cjera, indulà che la mufa e il rùšin a ju distrùšin, e indulà che i làris a vègnin a scasinàju e a robàju. Metèit invensi i vùstris tešòrus tal cjel, indulà che la mufa e il rùšin a no distrùšin nuja, e indulà che i làris a no vàn a scasinà o a robà nuja. Parsè che indulà cal è il vustri tešoru, ulà al è pur il vustri còu. 22“Il vuli al è il lampiòn dal cuarp. Se i to vuj a sòn bojs, dut il to cuarp al sarà luminàt. Ma se i to vuj a sòn malàs, alora dut il to cuarp al sarà scur scur. E alora se la lus dentri di te a è scura, cuant scur ca sarà dentri di te! 24“Nisùn al pòl servì doj paròns. O cal odiarà un e a ghi volarà ben a chel altri, o ca ghi sarà fedèl a un e al dispresarà chel altri. I no ti pos servì tant Diu che i Bes. La Providensa 25 “Alora i vi dìs: no stèit davi pensèj pa la vustra vita, par chèl chi vèis da mangjà e da bevi; o pal vustri cuarp, coma chi farèis a vistilu. A no eše la vita pì importanta dal mangjà, e il cuarp pì importànt daj vistìs? Vuardàit i usièj da l’aria; chej a no semènin nè a cjàpin sù il racòlt, nè a mètin via roba taj solàrs, e pur il vustri Pari cal è tal cjel a ghi dà da mangjà. I no valèjšu tant di pì vuàltris che lòu? Cual di vuàltris al rivaràja maj a zontàjghi na ora a la so vita cul dasi pensej? 28“E parsè i vi afanàjšu cussì tant paj vustri vistìs? Jodèit coma ca crèsin i gìis daj cjamps. Lòu a no lavòrin e a no fìlin. E pur i vi dìs che nencja Salomon cun dut il so splendòu a nol zeva vistìt coma un di chiscju flòus. Se Diu alora al vistìs cussì li èrbis dal cjamp, ca sòn chì vuèj e domàn a vègnin butàdis tal fòuc, a no si rangjaràja tant mièj a vistivi vuàltris, O zent di pucja fede? Cussì no stèit davi pensèj, dišìnt: ‘Se varinu da mangjà?’ o ‘Se chi bevarìn?’ o pur ‘Se vistìs i metarinu sù?’ A sòn i pagàns ca si preòcupin di dùtis sti ròbis, ma il vustri Pari dal cjel al sà ben ca vi ocòrin. Invensi zèit prima in sercja dal so regnu e da la so gjustisia, e duti sti ròbis a vi saràn dàtis encja a vuàltris. E duncja no stèit davi pensèj par domàn, che domàn a si rangjarà da sè stes. Ogni dì a ni dà asàj da pensà. Gjudicà i Àltris 7 “No stèit gjudicà, o encja vuàltris i sarèis gjudicàs; che in ta la stesa maniera chi gjudicàis chej àltris i sarèis gjudicàs vuàltris stes; e cu la stesa mišura chi ušàis, i vegnarèis mišuràs vuàltris. 3“Parsè i vuàrditu il gragnelùt di pòlvar tal vuli di to fradi sensa fàjghi nisuna atensiòn al traf cal è tal to vuli? Coma i fatu a dìšighi a to fradi, ‘Lasa chi ti tiri fòu chel gragnelùt dal to vuli,’ cuant che tal to stes vuli al è un traf? Ipòcrit chi ti sòs, prin tira fòu il traf dal to vuli, che dopo i ti jodaràs benòn par podèj tirà fòu il gragnèl dal vuli di to fradi. 6“No stèit dàjghi ai cjans sè ca è sacri; no stèit butàjghi li vustri pèrlis ai pursìs. Si fèis cussì, lòu a pòsin pestasàlis sot da li so talpis, e dopo voltasi cuntra di vuàltris e sbranavi. Domandàit, Zèit in Sercja, Batèit 7“Domandàit e a vi sarà dàt; zèit in sercja e i cjatarèis; batèit ta li puàrtis e li puàrtis a vi si vierzaràn; parsè che ogni un cal domanda al risèif; chèl cal và in sercja al cjata; e par chèl cal bat, la puarta a si vierzarà. 9“Cual di vuàltris, se so fì a ghi domanda un toc di pan, a ghi daràja un clap? O s’a ghi domanda un pes, a ghi daràja un madràs? Se tu, alora, encja si ti sòs trist, i ti sòs bon da dàjghi regàj bòjs ai to fioj, tant di pì a ghi darà il vustri Pari cal è tal cjel a chej ca ghi ju domàndin! E cussì ta duti li ròbis, fàjghi a chej àltris sè chi ti vorès ca ti fèsin a tì, che chista a è la sostansa da la Les e daj Profès. 13“Entràit pa la puarta streta, parsè che il puartòn cal parta a la perdisiòn al è larc, e tàncjus a vàn dentri par chèl. Ma streta a è la puarta ca parta a la vita, e amondi pus a sòn chej ca la cjàtin. L’Àrbul e il so Frutàn 15“Stèit atèns daj profès fals. A vi vègnin visìn vistìs da piòris, ma dentri a sòn lùpos afamàs. Dal so frutàn i ju cognosarèis. La zent—a vaja a vendemà ùa daj spincs e a tirà jù fics daj bars spinòus? Cussì ogni àrbul bon al dà frutàn bon, ma un àrbul ca nol è bon al dà un frut ca nol è bon. Un àrbul bon a nol pòl dà un frut trist, e un àrbul cal è trist a nol pòl dà un frut bon. Ogni àrbul ca nol dà bon frutàn al vèn tajàt jù e butàt tal fòuc. Duncja dal so frutàn i podarèis cognosiu. 21“No dùcjus chej ca mi dìšin, “Signòu, Signòu, al entrarà tal regnu dal cjel, ma doma chèl cal fà il volèj dal Pari cal è tal cjel.” Tàncjus a mi dišaràn ta chel dì, “Signòu, Signòu, i no vinu nu profetišàt in tal to nòn, e in tal to nòn butàt fòu i demònis e fàt tancju miràcuj?” Alora i ghi dišaràj clar e net: “I no vi’ai maj cognosùs. Zèit via di chì chi soj jò, zent trista!” La Cjaša ta la Rocja. Il Levròus. 24“Alora dùcjus chej ca scòltin li me peràulis e a li mètin in pratica a sòn coma un omp saviu cal à costruìt la so cjaša ta la rocja. La plòja a è vegnuda jù, li ròjs a sòn cresùdis, e il vint al à soflàt fuart e sbatùt intòr di che cjaša; che però a no è colàda parsè ca à li so fundamìntis ta la rocja. Ma dùcjus chej ca sìntin sti peràulis mes e a no li mètin in pratica a sòn coma un macaco cal à costruìt la so cjaša tal savolòn. La ploja a è vegnuda jù, li ròjs a sòn cresùdis, e il vint al à tiràt e sbatùt cuntra la cjaša, ca è colada jù e a si à fracasàt.” 28Cuant che Gješù al veva finìt di diši chisti ròbis, la zent a era plena di maravèa paj so insegnamìns, parsè cal parlava coma un plen di autoritàt, e no coma un mestri da la les. 8 Cuant cal è vegnùt jù da la montagna, tanta zent a ghi à zùt davòu. Un levròus a si à fàt indavànt e, zenoglàt davànt di luj, a ghi à dita: “Signòu, se tu i ti sòs dispòst i ti pos vuarimi.” 3Gješù al à metùt fòu la man e tocjàt il omp. “I soj dispòst,” al à dita. “Vuarìsiti!” E a colp l’omp a si à vuarìt da la so levra. Dopo, Gješù a ghi à dita: “Vuarda di no dišighilu a nisùn. Adès và là dal predi e ufrìsighi il regàl che Mošè al veva comandàt, par che chèl a ghi sedi di testimoni.” La Fede dal Senturiòn 5Cuant che Gješù al era entràt a Capernau, un senturiòn a ghi era zùt visìn par domandàjghi di judalu. “Signòu,” a ghi’a dita, “il me servitòu al è distiràt jù in cjaša, parališàt e plen di dolòu.” 7Gješù a ghi à dita: “I zaràj a vuarilu.” 8Il senturiòn al à rispundùt: “Signòu, i no meriti chi ti vègnis sot dal me tet. Dìs doma na peràula, e il me servitòu al sarà vuarìt. Encja jò i soj un omp di autoritàt, cun soldàs sot di me, e i pòl dìšighi a un: ‘Và,’ e luj al và; e a n’altri: ‘Vèn,’ e luj al vèn. I ghi dìs al me servitòu: ‘Fà chistu,’ e luj a lu fà. Cuant che Gješù al à sintùt chistu a si à maraveàt, e a ghi à dita a chej ca lu seguìvin: “I vi dìs la veretàt, chi no ài cjatàt nisùn in Israel cu na fede cussì granda. I vi dìs che tàncjus a vegnaràn dal est e dal ovest, e a si sintaràn jù cun Abram, Išac e Jacu tal regnu dal cjel. Ma i fìs dal regnu a vegnaràn casàs fòu, indulà ca è scur e ca si sintarà a planzi e a scrisulà di dincj’.” 13Dopo Gjesù a ghi à dita al senturiòn: “Và! Al sarà fàt coma che tu i ti cròs cal vegnarà fàt.” E il so servitòu a si à vuarìt. Gješù an Vuarìs Tàncjus 14Cuant che Gješù al è zùt dentri da la cjaša di Pieri al à jodùt la madòna di Pieri distirada tal jet cu na fièvra. A ghi à tocjàt la man e la fièvra a ghi à zuda via, e ic a si à levàt sù e a à scuminsiàt a servilu. 16Al rivà da la sera, tanta zent indemoniada a è stada partada lì cal era luj, e luj al à mandàt fòu i spìris cu na peràula e al à vuarìt ducju i malàs. Chistu al era stàt fàt par ca si averàs sè ca era stàt scrìt par via dal profeta Zaìja: Luj al à cjòlt sù li nustri infermitàs e a si à partàt via li nustri malatìis. 18Cuant che Gješù al à jodùt duta che zent atòr di luj, al à dàt òrdins di zì ta che altra banda dal lac. Alora un maestri da la les a ghi à zùt visìn e a ghi à dita: “Maestri, i ti vegnaràj davòu no’mpuarta indulà chi ti zaràs.” 20Gješù al à rispundùt: “Li vòlpis a àn li so tànis, e i usièj da l’aria a àn i so nìs, ma il Fì dal Omp a nol à nencja un post da pojà il cjaf.” 21N’altri disèpul a ghi à dita: “Signòu, lasa chi zedi prima a soterà me pari.” 22Ma Gješù a ghi à dita: “ Vèn davòu di me, e lasa che i muàrs a sotèrin i so muàrs.” Gješù al Calma il Temporàl 23Alora al è zùt dentri ta la barcja e i so disèpuj a sòn zùs dentri cun luj. Sensa nisùn preavìs, una burascja violenta a si à alsàt tal lac, che li òndis a si scaraventàvin ta la barcja.. Ma Gješù al durmiva. I disèpuj a sòn zùs a sveàlu e a ghi àn dita: “Signòu, sàlvini, che sinò i si’nnegàn!” 26Al à rispundùt: “Zent di pucja fede, parsè i vèjšu cussì tanta poura? Alora a si à levàt sù e a ghi à cridàt ai vins, e dut a si à calmàt. 27Dùcjus maraveàs, chej ca èri lì a àn dita: “ Se omp al eše chistu? Encja i vins e li òndis a lu ubidìsin!” La Vuarisiòn di Doj Indemoniàs 28Cuant cal era rivàt ta che altra banda ta la regiòn daj Gadarèns, al à scuntràt doi òmis indemoniàs ca vegnèvin da li so tòmbis. A èrin cussì violèns che nisùn al podeva pasà par là. “Se vutu vej da nuàltris, fì di Diu?” a ghi’an sigàt. “Sotu vegnùt chì par torturani prima dal timp?” 30A cualchi distansa di lì di lòu a era na granda mandria di pursìs al pàscul. I demònis a si sòn voltàs vièrs Gješù: “Si ti ni màndis fòu, màndini ta che mandria di pursìs.” 32A ghi’a dita: “Zèit!” Alora a sòn vegnùs fòu e a sòn zùs cuj pursìs, e duta la mandria a si à metùt a cori jù pa la riva fin ca sòn zùs a finila tal lac, indulà ca sòn muàrs ta l’aga. Chej ca ghi tindèvin a la mandria a sòn scjampàs in tal paìs, indulà ca àn contàt dut, encja sè ca ghi veva susedùt ai indemoniàs. Alora dut il paìs al è zùt fòu a cjatà Gješù. E cuant ca lu àn cjatàt a lu à preàt di lasà il so paìs. La Vuarisiòn di un Paralitic 9 Gješù al è montàt sù ta na barcja e, zùt su l’altra riva, al è tornàt tal so paìs. Lì a ghi è stàt partàt un paralìtic, distiràt ta un jet. Cuant che Gješù al à jodùt la fede da la zent, a ghi à dita al paralìtic: “Dati coragju, fiol me; i to pecjàs a ti sòn perdonàs.” 3Jodìnt chistu, cualchi mestri da la les al à tacàt a pensà: “Stu chì al stà bestemànt!” 4Cognosìnt i so pensèis, Gješù al à dita: “Parsè i vèjšu pensèis brus tal còu? A eše pì fàsil diši ‘I to pecjàs a sòn perdonàs’ o diši ‘Leva sù e cjamina’? Ma par chi savèdis che il Fì dal Omp al à il podèj di perdonà i pecjàs…’ “Leva sù, cjòj sù il to jet e torna a cjaša.” E l’omp a si à levàt sù e al è zùt a cjaša. Cuant che duta la zent a à jodùt chistu, a è restada plena di maravèa; e a si à metùt a laudà Diu, ca ghi veva dàt stu podèj al omp. La Clamàda di Mateo. Il Dišùn 9Zìnt via di lì, Gješù al à jodùt un omp ca si clamava Mateo sintàt tal banc di chèl cal coletava li tàsis. “Vèn davòu di me,” a ghi’a dita, e Mateo al è levàt sù e a ghi è zùt davòu. 10Mentri che Gješù al era cal senava ta la cjaša di Mateo, tàncjus di chej da li tàsis e altri “pecjadòus” a sòn vegnùs a mangjà cun luj e cuj so disèpuj.Cuant che i Farišèos a àn jodùt chistu, a ghi àn domandàt ai so disèpuj: “Parsè al sènia il vustri maestri cun chej ca colètin tàsis e cun altri pecjadòus?” 12Sintìnt chistu, Gješù al à dita: “ A no è la zent sana ca à bisùgna dal miedi, ma chè malada. Ma zèit a cjatà fòu sè che chistu al vòu diši: ‘jò i vuèj la mišericordia, no il sacrifìsi.’ Parsè che jò i no soj vegnùt par clamà chej bojs, ma i pecjadòus.” 14Alora i disèpuj a sòn vegnùs e a ghi àn domandàt: “Coma a eše che nu e i Farisèos i fìn dišùn, ma i to disèpuj a no lu fàn?”15Gješù al a rispundùt: “Coma a pòsini i invidàs dal spošu èsi in lut mentri che luj al è cun lòu? Al rivarà il timp cuant che il spošu a nol sarà pì cun lòu, e alora a dišunaràn. 16Nisùn al cušìs un tocùt di stòfa greša ta un vistìt vecju, parsè che il tacòn al và a distacàsi dal vistìt e a sbregàlu pì encjamò. E nencja a no zarà nisùn a meti vin nòuf in ta bàghis vècjs, che sinò li bàghis a si romparàn e il vin al zarà a spàndisi e li bàghis a ruvinàsi. No, al zarà invensi a meti il vin in ta bàghis nòvis, che cussì chèl e che àltris a si preservaràn.” La Muarta e la Malada 18Mentri cal diševa chistu, un daj càpos a si à zenoglàt davànt di luj e al à dita: “Me fia a è apèna muarta; ma vèn e mètighi la man intòr e ic a vivarà.” Gješù al è levàt sù e a ghi’è zùt davòu, e cussì a àn fàt i so disèpuj. 20Pròpit ta chèl momènt lì una fèmina ca veva sufrìt di emoragia par dòdis àis a si à visinàt a li so spàlis e a ghi à tocjàt l’òrli da la so la mantelina. Dentri di sè a pensava: “Se doma i rivi a tocjàjghi la mantelina, i mi vuariràj.” 22Gješù a si à voltàt e al à joduda: “Dati coragju, fìja,” al à dita, “la to fede a ti à vuarìt.” E da chel momènt la fèmina a era vuarida. 23Cuant che Gješù al è entràt ta la cjaša dal capo e al à jodùt i flautìscj’ e la zent ca si scalmanava, al à dita: “Zèit via. La fiola a no è muarta, ma a è ca durmìs.” Ma lòu a ghi àn ridùt davòu. Dopo che duta che zent a era stada butada fòu, al è zùt dentri a al à cjapàt la zovina pa la man, e ic a è levada sù. E di chèl a si à parlàt tant in ta dut il distrèt. La Vuarisiòn daj Svuarps e daj Mus 27Cuant cal è zùt via di là, doj svuarps a ghi sòn zùs davòu e a lu àn clamàt: “Mišericordia di nuàltris, Fì di David!” 28Na volta zùt dentri, i svuàrps a ghi sòn zùs visìn, e luj a ghi à domandàt: “I crodèišu pròpit che jò i posi fà chistu?” “Sì, Signòu,” a àn rispundùt. 29Alora a ghi à tocjàt i vuj, dišìnt: “Secònt la vustra fede chistu a vi vegnarà fàt”; e la so vista a ghi è stada rimetuda. Gješù a ju à amonìs. “ Vuardàit che nisùn a lu vegni a savèj.” Ma lòu a sòn zùs fòu e a àn sparpajàt la nuvitàt ta dut il circondari. 32Mentri ca zèvin fòu, un omp cal era indemoniàt e ca nol podeva parlà al è stàt partàt lì di Gješù. E cuant che il demoni al era stàt scorsàt via, l’omp cal era stàt mut a si à metùt a parlà. Chel scjàp di zent ca era lì atòr a si à tant maraveàt, e a à dita: “Ma jòt sè ca ni tocja jòdi chì in Israel.” 34Ma i Farišèos a àn dita: “A è par grasia dal principe daj demònis cal scorsa fòu i demònis.” Masa Pus Lavoradòus 35Gješù al zeva par duti li sitàs e i paìs, insegnànt ta li sinagòghis, predicjànt li buni nòvis dal regnu e vuarìnt ogni malatia e aflisiòn. Cuant cal jodeva la zent al veva compasiòn par lòu, parsè ca èrin maltratàs e sfinìs, coma piòris sensa pastòu. Alora a ghi à dita ai so disèpuj: “Il racòlt al è grant, ma a no è asàj lavoradòus. 38Domandàjghi duncja al paròn dal racòlt di mandà altri lavoradòus tal cjamp dal racòlt.” Gješù al Manda Fòu i Dòdis 10 Al à radunàt i so dòdis disèpuj e a ghi à dàt il podèj di scorsà fòu i spìris triscj’ e di vuarì ogni mišeria e malàn. 2Chiscjus a sòn i nòns daj dòdis apòstuj: prin Simon (cal è clamàt Pieri) e so fradi Drèa; Jacu, fì di Zebedea, e so fradi Zuan; Filìp e Bartolomèo; Tomàs e Mateo il publicàn; Jacu fì di Àlfio, e Tadèo; Simon il Cananeo e Gjuda Iscariòt, ca lu à tradìt. 5Chiscju dòdis Gješù al à mandàt fòu cun chisti istrusiòns: “No stèit zì fra i Gentìi e in taj paìs daj Samaritàns. Zèit invensi là da li piòris pierdùdis di Israel. Cuant chi zèis, predicjàit chistu, che il regnu dal cjel al è visìn. Vuarìt i malàs, risusitàit i muars, curàit i levròus, scorsàit fòu i demònis. Gràtis a vi è stàt dàt, e gràtis dèit. No stèit partà cun vuàltris ta la vustra sintura nè òru nè arzènt nè ram; no stèit partà nè sachèt da viàs, nè na tunica in pì, o sànduj o bastòn, parsè che il lavoradòu al mereta il so mangjà. 11“In ta cualsiasi sitàt o paìs chi entràis, zèit in sercja di buna zent e stèit ta la so cjaša fin chi sèis prons di partì. Cuant chi entràis ta na cjaša, dèjghi il vustri salùt. Se la cjaša a mereta, lasàit che la vustra pas a resti cun chè; sinò partàit la pas cun vuàltris. Se cualchidùn a nol vòu davi il benvegnùt e a nol vòu scoltà li vustri peràulis, scjasàit il pòlvar daj vustri piè cuant chi lasàis la so cjaša o paìs. I vi dìs la veretàt, che tal dì dal judìsi a saràn pì toleràbilis Sodoma e Gomora che chel paìs là. 16I vi mandi fòu coma agnèlis fra i lùpos. Duncja vuardàit di èsi fùrbus coma i madràs e inocèns coma li colòmbis. 17“Stèit atèns daj òmis; parsè ca vi consegnaràn ai so concìlios e a vi flagelaràn ta li so sinagòghis. Par cauša me i sarèis partàs davànt daj governatòus e daj res coma testimònis par lòu e paj pagàns. Ma cuant ca vi consègnin ta li so mans, no stèit davi pensèj par chèl chi vèis da diši o par coma chi lu dišarèis. Ta chej momèns lì a vi sarà dàt sè chi vèis da diši, parsè chi no sarèis vuàltris chi parlarèis, ma il Spirit di vustri Pari cal parlarà in vuàltris. 21 “Un fradi al tradirà so fradi fin a la muart, e un pari so fì; i fioj a si ribelaràn cuntra i so genitòus e a ju faràn murì. Ducju i òmis a vi odiaràn par cauša me, ma chej ca si tegnaràn fuàrs fin a la fin a vegnaràn salvàs. Cuant chi vegnèis perseguitàs ta un post, scjampait ta n’altri post. I vi dìs la veretàt: I no varèis finìt da višità duti li citàs di Israel prima cal vegni il Fì dal Omp. 24“Un studènt a nol è pì grant dal maestri, e nencja un servo pì dal so paròn. A ghi basta al studènt di èsi coma il maestri, e al servitòu coma il paròn. Se il capo da la cjaša al è stàt clamàt Belzebù, cuant di pì alora i so familiàrs! 26“Alora no stèit vej poura di lòu. A no è nuja di platàt ca nol sarà rivelàt, o di platàt ca nol vegnarà manifestàt. Sè chi vi dìs tal scur, dišèjlu a la lus dal dì; e sè chi vi conti ta la orela, zèit a predicjalu daj cops da li cjàšis. No stèit vej poura di chej ca còpin il cuarp ma ca no pòsin copà il spirit. Vèit invensi poura di Chèl ca pòl copavi tant l’anima che il cuarp in tal infièr. Do pàsaris a no vègnini vendùdis par un schèj? E pur nencja una da li dos a colarà in cjera sensa la volontàt dal vustri Pari. E encja i cjavièj stes dal vustri cjaf a sòn dùcjus contàs. Cussì no stèit vej poura; i valèis amondi di pì sinò di tanti pàsaris. 32“Cuj ca mi ricognòs davànt daj òmis i ricognosaràj encja jò davànt di me Pari cal è tal cjel. Chèl che invensi a mi rinegarà, i rinegaràj pur jò davànt di me Pari cal è tal cjel. 34“No stèit pensà chi sedi vegnùt par partà la pas ta la cjera. I no soj vegnùt par partà la pas, ma la spada. Parsè chi soj vegnùt par meti un omp cuntra so pari, na fìja cuntra so mari, na nuara cuntra la so madona— e i nemìs dal omp a saràn chej di cjaša so. 37“Chèl cal ama so pari o so mari pì di me a nol è degnu di me; cualsìasi ca ghi vòu ben a so fì o a so fìja pì di me a nol è degnu di me; e ogni un ca nol cjoj sù la so cròus par vignìmi davòu a nol è degnu di me. Cualsìasi cal cjata la so vita a la pierdarà, e cualsìasi cal piert la so vita par me al zarà a cjatala. 40 “Cualsiasi cal risèif vuàltris, al risèif me, e chèl cal risèif me, al risèif chel ca mi à mandàt me. Cualsìasi cal risèif un profeta parsè cal è un profeta, al risevarà il premiu ca ghi speta a un profeta; e cualsìasi cal risèif un omp just coma omp just, al vegnarà ricompensàt coma cal vèn l’omp just. E se cualchidùn a ghi dà un got di aga a un di scju picinìns parsè cal è un daj me disèpuj, i vi dìs la veretàt che par sigùr a nol pierdarà la so ricompensa.” Gješù e Zuan il Batista 11 Dopo che Gješù al veva finìt di dàjghi istrusiòns ai so dòdis disèpuj, al è zùt via di lì par insegnà e predicjà taj paešùs da la Galilea. 2Cuant che da la prešòn Zuan al a sintùt sè che il Crist al steva fašìnt, al à mandàt i so disèpuj a domandàjghi: “Sotu tu chèl cal veva da vignì o i vinu da spetà cualchidùn altri?” 4Gješù al à rispundùt: “Tornàit indavòu e dišèjghi a Zuan sè chi sintèis e i jodèis: i svuarps a risèvin la vista, i stuarps a cjamìnin, i levròus a sòn vuarìs, i sors a sìntin, i muars a tòrnin a vivi, e il vanzeli a ghi vèn contat ai puarès. Benedèt al è chèl ca no si scandališea di me.” 7Mentri che i disèpuj di Zuan a zèvin via, Gješù a si à metùt a parlà di Zuan a la zent ca ghi steva atòr: “Se sèjšu zùs a jodi tat dešèrt? Una cjana sbatùda dal vint? Sinò sè chi sèis zùs a jodi? Un omp vistìt dut di bièj vistìs? No, chej ca vistìsin bièj vistìs a sòn dùcjus taj palàs dal re. Alora sè chi sèis zùs a jodi? Un profeta? Sì, i vi lu dìs jò; e tant pì che un profeta. Chistu al è chèl che di luj a è stàt scrìt:I mandaràj il me mesagèr davànt di te, ca ti prepari la strada davànt di te. 11I vi dìs la veretàt: fra chej nasùs da fèminis a nol è maj vegnùt fòu un pì grant di Zuan il Batista: e pùr il pì bas tal regnu dal cjel al è pì grant di luj. Daj timps di Zuan il Batista fin adès, il regnu dal cjel al à sufrìt violensa e i violèns a si stàn imparonìnt di luj. Ducju i profès e chej da la les a àn profetišàt fin a Zuan. E si sèis bojs da acetàlu, chistu al è chèl Lìja cal veva da vignì. 16A sè i pòsiu paragonà chista generatiòn? A sòn coma frutùs sintàs là dal marcjàt che cussì a clàmin àltris: I vi vìn sunàt il flaut, e vuàltris i no vèis balàt; i vìn cjantàt un lamìnt, e vuàltris i no vèis planzùt. 18Parsè che Zuan al è vegnùt sensa nè mangjà nè bevi, e a dìšin: ‘Al à un demoni.’ Il fì dal Omp al è vegnùt mangjànt e bevìnt, e di luj a dìšin: ‘Èco un mangjòn e cjochetòn, amigo daj publicàns e daj pecjadòus.’ Ma la sapiensa a vèn provada da li so òperis.” Guàj a li Sitàs ca no si Pentìsin 20Alora Gješù a si à metùt a cridàjghi a li sitàs indulà che cuasi ducju i miracuj a èrin stàs fàs, parsè ca no si vèvin pentìt: “Guàj a te, Corasìn! Guàj a te, Betsàida! Se i miràcuj ca sòn stàs fàs lì di vuàltris a fòsin stàs fàs a Tiro e Sidona, a si varèsin pentìt tant timp fa, cujerzùdis in tela di sac e siniša. Ma i vi dìs chistu, che il dì dal judìsi a la varàn mancu dura chej di Tiro e Sodoma che vuàltris stes. E tu, Cafernào, i vegnaratu forsi levàt in alt fin tal cjel? No, i ti zaràs lajù. Se i miràcuj ca sòn stàs fàs in te a fòsin stàs fàs a Sodoma, i ti sarès durada fin al dì di vuèj. Ma i ti lu dis jò che tal dì dal judìsi a ghi sarà mancu dura par Sodoma che par te.” Ripošu paj Stracs 25Ta chel stes timp Gješù al à dita: “ I vuèj benediti, Pari, Signòu dal cjel e da la cjera, chi ti ghi às platàt chisti ròbis ai sàvius e a chej ca s’intìndin, e i ti ghi li às rivelàdis ai frutùs. Si, Pari, parsè che chistu al è stàt il to plašej. 27Duti li ròbis a mi sòn stàdis dàtis dal me Pari. Nisùn al cognòs il Fì coma il Pari, e nisùn al cognòs il Pari coma il Fì e coma chej ca lu cognòsin par via dal Fì. 28Vegnèit chì cun me, dùcjus vuàltris chi sèis stracs muars, che jò i vi lasaràj ripoša. Metèjvi intòr il me zòuf e i impararèis da me, che jò i soj dols e ùmil di còu, e i cjatarèis il ripòšu pa li vustri ànimis. Il me zòuf al è fàsil e il me cargu al è lisèj.” Il Signòu dal Sabo 12 Ta chel timp là Gješù al è pasàt di Sabo paj cjamps di furmìnt. I so disèpuj a vèvin fan e a àn tacàt a cjoj sù spìghis di furmìnt e a mangjàlis. Cuant che i Farisèos a àn jodùt chistu, a ghi àn dita: “Èco là che i to disèpuj a stàn fašìnt sè ca no è permetùt di fà di Sabo.” 3Luj al à rispundùt: “No vèjšu lešùt sè cal à fàt David cuant che luj e i so compajs a vèvin fan? Al è zùt dentri ta la cjaša di Diu, e luj e i so compajs a si sòn metùs a mangjà il pan consacràt—che a lòu a no ghi era lècit di fà, ma doma ai prèdis. O i no vèjšu lešùt ta la Les che di Sabo i prèdis in tal templi a profanèjn il Sabo e a rèstin lo stes sensa colpa? I vi dìs jò che un pì grant dal templi al è chì. Si vèsis savùt sè ca vòlin diši chisti peràulis, ‘I vuèj vej mišericordia, no sacrifìsi,’ i no varèsis condanàt i inocèns. Parsè che il Fì dal Omp al è il Signòu dal Sabo. 9Zìnt via di chel post lì, al è zùt ta la so sinagoga, e un omp cu na man duta secjada al era lì. E lòu, ca zèvin in sercja di na scuša par acušà Gješù, a ghi’an domandàt: “A eše lècit curà di Sabo?” 11A lòu a ghi à dita: “Se cualchidùn di vuàltris al à na piòra e chè a ghi cola ta un bušaròt di Sabo, a nol zarèsia a cjapàla e tiràla fòu? 12Alora, cuant pì valòu cal à un omp di na piòra! Duncja a è lècit fà dal ben di Sabo.” 13E dopo a ghi à dita al omp: “Slungja chì la to man.” Cussì al à slungjàt la so man, ca ghi è stada vuarida coma che altra. Ma i Farisèos a sòn zùs fòu e a si sòn cunsultàs l’un cun l’altri par distrùšilu. Il Servitòu dal Signòu 15Ma savìnt chistu, Gješù a si à lontanàt da chel post. In tàncjus a lu àn seguìt, e luj al à vuarìt ducju i so malàs, dišìnghi di no contà cuj cal era, cussì ca si reališàs sè ca era stàt dita par bocja dal profeta Zaìja: 18Chì al è il servitòu chi ài sielzùt jò, che jò i ghi vuèj ben e ca mi dà plašèj: sù di luj i metaràj il me Spìrit e luj al proclamarà la gjustisia fra li nasiòns. A nol barufarà nè al sigarà: nisùn al sintarà la so vòus ta li stràdis. Una cana macjada a nol romparà, e un pavèj fumigànt a nol distudarà, fin ch’al partarà la gjustisia a vinsi. In tal so nòn li nasiòns a pojaràn la so speransa. Gješù e Belzebù 22Dopo a ghi àn partàt un indemoniàt, svuàrp e mut, e Gješù a lu à vuarìt, cussì cal podeva tant jòdi che sinti. Duta la zent a era maraveàda e a à dita: Cal sedi stu chi il fì di David? 24Ma cuant che i Farišèos a àn sintùt chistu a àn dita: “A è doma in nòn di Belzebù, principe daj demònis, che chistu chi al fà scjampà i demònis.” 25Gješù al cognoseva i so pensèjs e a ghi à dita: “Ogni regnu dividùt cuntra di sè stes al và in ruvina, e ogni sitàt o famèa dividuda cuntra sè stesa a no podarà tègnisi sù. Se Satana al casa fòu Satana, al e dividùt cuntra di se stes. Coma al faràja alora a tègnisi sù il so regnu? E se jò i casi fòu i demònis in nòn di Belzebù, in nòn di cuj a lu faranu i vustri fioj? E par chèl a saràn lòu i vustri gjùdices. Ma se jò i mandi fòu i demònis in nòn dal Spirit di Diu, alora i varèis cun vuàltris il regnu di Diu. 29E di nòuf, coma al farèsia un a zì dentri da la cjaša di un omp fuart e partàjghi via duta la so roba se prima a nol leàs sù il omp fuart? Doma alora al podarà robàjghi dut. 30Chèl ca nol è cun me al è cuntra di me, e chèl ca nol cjòj sù cun me al pièrt dut. E alora i vi dìs che ogni pecjàt e bestema a ghi sara perdonada ai òmis, ma la bestema cuntra il Spirit a no sarà perdonada. Cualsìasi cal dìs na peràula cuntra il Fì dal Omp al sarà perdonàt, ma cualsìasi cal parla mal dal Spirit Sant a nol sarà perdonàt, nè taj nustri timps nè taj timps da vignì. 33Plantàit un bon àrbul e il so frutàn al sarà bon, o plantàit un àrbul trist e il so frutàn al sarà trist, che l’àrbul a si lu cognòs dal so frutàn. Grop di vìparis, coma i podèjšu vuàltris chi sèis triscj’ diši alc cal è bon? Parsè ca è da un còu plen che la bocja a parla. L’omp bon al generèa ròbis bùnis dal bon cal à dentri di luj, e l’omp trist al generèa ròbis brùtis dal trist cal à dentri di luj. Ma i vi lu dìs jò che il dì dal judìsi i òmis a varàn da rindi cont di ogni peràula lišera ca àn parlàt; che da li to peràulis i ti vegnaràs gjustificàt, e da li to peràulis i ti vegnaràs condanàt.” Il Sen di Gjona 38Alora cualchi Farisèo e mestri da la les a ghi à dita: “Maestri, i volìn jòdi un sen miraculòus da te.” 39Al à rispundùt: “ Una generasiòn trista e adulteroša a vòu jòdi un sen miraculòus! Ma a no risevarà nisùn sen fòu che il sen dal profèt Gjona. Che coma che Gjona al è stàt tre dìs e tre nòs ta la pansa di un pes grant, cussì il Fì dal Omp al restarà par tre dìs e tre nòs tal còu da la cjera. I òmis di Nineva a si levaràn sù il dì dal judìsi cun chista generasiòn e a la condanaràn; parsè che lòu a si vèvin pentìt al predicjà di Gjona, e adès al è chì un pì grant di Gjona. La Regina dal Sud a si levarà sù al judìsi cun chista generasiòn e a la condanarà; parsè ca era vegnuda da li estremitàs da la cjera par scoltà il grant savèj di Solomòn, e adès un pì grant di Solomòn al è chì. 43Cuant che un tristàt di spìrit al vèn fòu di un omp, al và in ta poscj’ secs in sercja di cunfuàrt e a no lu cjata. Alora al dìs: ‘I torni ta la cjaša chi ài lasàt.’Cuant cal riva là, al cjata la cjaša vuèjta, scovada neta e ben curada. Alora al và a cjòj altri sièt spìris pì triscj’ di luj, e a vàn a stà là. E a la fin la condisiòn di chel omp a è pèšu di prima. E cussì a sarà cun chista generasiòn trista.” La Mari e i Fràdis di Gješù 46Mentri che Gješù al era encjamò cal parlava cu la zent, so mari e i so fràdis a èrin là di fòu ca spetàvin da parlà cun luj. Cualchidùn a ghi à dita: “To mari e to fràdis a sòn là di fòu ca spètin da parlà cun te.” 48E luj a ghi à rispundùt: “Cuj ca è me mari e cuj ca sòn i me fràdis?” Al stes timp, slungjànt la man vièrs i so disèpuj al à dita: “Chì ca sòn me mari e i me fràdis; parsè che cualsìasi cal fà la volontàt di me Pari cal è tal cjel al è me fradi e me sòu e me mari.” La Paràbula dal Semenadòu 13 Chel dì stes Gješù al è zùt fòu da la cjaša e a si à sintàt in banda dal lac. Tanta di che zent a à tacàt a vignìghi atòr che luj al è zùt dentri di na barcja e a si à sintàt ta chè, mentri che la zent a era restada ta la riva. Alora a ghi à contàt tanti ròbis in paràbulis, dišìnt: “Un contadìn al è zùt fòu a semenà la so siminsa, e mentri cal sparpajàva la so siminsa, part da la siminsa a colava tal so troj, e i usièj a ghi vegnèvin davòu e a ghi la mangjàvin. Part a colava ta terèn gleròus, cal nol veva tanta cjera buna. La siminsa a spuntava fòu sùbit, parsè ca era pucja cjera; ma cuant che il soreli al tacava a scjaldà, i bùtuj a si brušàvin e li plàntis a si secjàvin parsè ca vèvin pucja radìs. Altri simìnsis a sòn colàdis taj spincs, che cul cresi a sofogàvin li plantùtis ca vegnèvin sù. E altri simìnsis a sòn colàdis ta cjera buna, indulà ca ti àn fàt un bon racòlt—sent, sesanta o trenta vòltis pì di cuant ca era stàt semenàt. Chèl cal à orèlis, cal scolti ben. I disèpuj a ghi sòn vegnùs visìn e a ghi àn domandàt: “Parsè i ghi pàrlitu a la zent in paràbulis?” 10E luj al à rispundùt: “La cognosensa daj segrès dal regnu dal cjel a vi è stada data a vuàltris, ma no a lòu. A chèl cal à, altri a ghi vegnarà dàt, e luj al varà roba in abondansa. Ma chèl ca nol à, a ghi vegnarà cjòlt encja sè cal à. A è par chèl che jò i ghi parli in paràbulis: Se ben ca vuàrdin, a no jòdin; se ben ca sìntin, a no sìntin e a no capìsin. 14E in lòu i jodìn averàsi la profesia di Zaìja, ca dìs: I sintarèis sempri ma i no capirèis maj; i vuardarèis sempri ma i no jodarèis maj. A è par chèl che i còus da la zent a si sòn indurìs; a fàn fadìja a sinti cu li so orèlis, e a àn sieràt i so vuj. Sinò a jodarèsin cuj so vuj, a sintarèsin cu li so orèlis, e a capirèsin cuj so còus e a si convertirèsin e jò i ju vuarirès. 16Ma benedès a sòn i to vuj parsè ca jòdin, e li to orèlis parsè ca sìntin. In veretàt i vi dìs che tancju profès e òmis juscj’ a volèvin tant jodi sè chi ti jòs tu ma a no lu àn jodùt; e di sinti sè chi ti sìns tu, ma a no lu àn sintùt. 18Scolta alora sè ca significa la paràbula dal semenadòu: Cuant che un al scolta la peràula dal regnu dal cjel e a no la capìs, il malignu al vèn e a si parta via sè ca era stàt semenàt tal so còu. Chista a è la siminsa semenada tal troj. Chèl cal veva risevùt la siminsa colada ta la cjera inglerada al è l’omp cal sìnt la peràula e che a colp a la risèif cun contentesa. Ma sicoma ca nol à na radìs, al durarà doma un puc di timp. Cuant che brùs timps e persecusiòns a vègnin par via da la to peràula, al cola jù in ta puc timp. Chèl cal veva risevùt li simìnsis colàdis taj spincs al è l’omp cal sìnt la peràula, ma li preocupasiòns di stà vita e l’ingàn daj bes a li sofoghèjn e a no ghi permètin di fà frut. Ma chèl cal veva risevùt la siminsa colada ta la cjera buna al è chel omp cal sìnt la peràula e a la capìs. Al prodùs un racòlt ca ghi rìnt sent, sesanta o trenta vòltis di pì di sè cal veva semenàt. La Paràbula da li Erbàtis 24Gješù a ghi à contàt n’altra paràbula: “Il regnu dal cjel al è coma un omp cal à semenàt siminsa buna tal so cjamp. Ma mentri che dùcjus a durmìvin, al è vegnùt il so nemìc e a ghi à semenàt erbàtis tal cjamp di furmìnt, e dopo al è zùt via. Cuant che il furmìnt al à tacàt a cresi e a butà fòu li spìghis, alora encja li erbàtis a si sòn fàtis jòdi. 27I servitòus a sòn zùs a cjatà il so paròn e a ghi àn dita: ‘Siòr paròn, i no àtu semenàt siminsa buna ta to cjamp? Da indulà ca sòn vegnùdis li erbàtis?’ 28‘Un nemìc me al à fàt chistu,’ al a rispundùt. I servitòus a ghi àn domandàt: ‘Vutu chi zini a tiràlis fòu?’ 29‘No,’ al à rispundùt, ‘parsè che cul tirà sù li erbàtis, i podèis tirà sù da li radìs encja il furmìnt. Lasait ca crèsin insièmit fin ca vèn ora da la seadùra. Incovolta i ghi dišaraj a chej ca zaràn a cjapà sù il racòlt: Prima cjapàit sù li erbàtis e fèjlis sù in fàs par brušàlis; e dopo cjapàit sù il furmìnt e partàilu tal me solàr.’” La Paràbula da la Sènapa e dal Levàn 31A ghi à contàt n’altra paràbula: “Il regnu dal cjel a è coma na siminsa di sènapa che un omp al è zùt a semenà tal so cjamp. A è la pì pìsula da li vustri simìnsis, ma cuant ca crès a è la planta pì granda dal ort, e a doventa un moràr , cussì che i usièj da l’aria a vègnin a pojasi ta li so bràghis.” 33E a ghi à contàt n’altra paràbula: “Il regnu dal cjel al è coma il levàn che na fèmina a cjoj sù e a insembra cu na buna mišura di farina fin ca è dut ben impastàt.” 34Gješù a ghi à contàt duti sti ròbis a la zent in paràbulis; a no ghi à dita nuja sensa ušà na paràbula. Cussì a si à averàt sè ca era stàt dita par bocja dal profet: I vierzaràj la me bocja in paràbulis, i dišaràj ròbis platàdis fin da la creasiòn dal mont. Spiegasiòn da la Paràbula da li Erbàtis 36Alora al à lasàt duta la zent e al è zùt dentri da la so cjaša. I so disèpuj a sòn zùs a cjatalu e a ghi àn dita: “Còntini sè ca vòu diši la paràbula da li erbàtis dal cjamp.” 37Luj al à rispundùt: “Chèl cal à semenàt la siminsa buna al è il Fì dal Omp. Il cjamp al è il mont, e li simìnsis bùnis a sòn i fìs dal regnu. Li erbàtis a sòn i fìs dal mal, e chèl ca li semena al è il diàu. La seadura a raprešenta la fin dal timp, e chej ca cjòlin sù il racòlt a sòn i ànzuj. 40E coma che li erbàtis a sòn respàdis sù e brušàdis tal fòuc, cussì a sarà a la fin dal timp. Il Fì dal Omp al mandarà fòu i so ànzuj, e chej a gjavaràn fòu dal so regnu duti che erbàtis ca caušin il pecjàt e dùcjus chej ca fàn dal mal. Lòu a ju butaràn tal fòuc da la fornàs, indulà cal sarà il planzi e il scrisulà daj dincj’. Alora i juscj’ a lušaràn coma il soreli tal regnu dal Pari. Chèl cal à orèlis, cal scolti. La Paràbula dal Tešoru Platàt e da la Perla 44“Il regnu dal cjel al è coma un tešoru platàt ta un cjamp. Cuant che un omp a lu à cjatàt, a lu à platàt di nòuf, e dopo, plen di contentesa, al à vendùt dut sè cal veva e al à crompàt chel cjamp. 45E di nòuf, il regnu dal cjel al è coma un comercjànt cal và in sercja di pèrlis. Cuant ch’an d’à cjatada una amondi presioša, al và a vendi dut sè cal à par crompàsila. La Paràbula da la Reit. Profeta Sensa Onòu 47“Il regnu dal cjel al è encja coma na rèit tirada jù tal lac, ca cjapa duti li sòrtis di pes. Cuant ca era plena, i pescjadòus a l’àn tirada ta la riva, indulà ca si sòn sintàs jù par meti taj zèis ducju i pes bòjs e butà via chej triscj’. A sarà cussì encja a la fin dal timp. I ànzuj a vegnaràn par spartì i triscj’ daj juscj’ e butà i triscj’ tal fòuc da la fornàs, indulà cal sarà il planzi e il strisulà daj dincj’. 51“I vèjšu capìt duti sti ròbis?” a ghi à domandàt Gješù. “Sì,” a àn rispundùt. 52E luj a ghi a dita: “Alora ogni mestri da la les cal sà sè cal è il regnu dal cjel al è coma il paròn di na cjaša cal parta fòu dal so camarìn tešòrus nòufs e vècjus.” 53Cuant che Gješù al veva finìt da contà chisti paràbulis, al è zùt via di là. Rivàt tal so paìs, al à tacàt a insegnàjghi a la zent in ta la so sinagoga, e lòu a èrin maraveàs. “Indulà al àja stu omp risevùt chista sapiensa e imparàt a fà scju miràcuj?” a àn domandàt. “A nol eše chistu il fì dal carpentèj? Il nòn di so mari a nol eše Maria, e a no soni i so fràdis Jacu, Bepi, Simon, e Gjuda? E li so sòus a no soni dùtis chì cun nuàltris? Da indulà al àja vùt stu omp dùtis chisti ròbis?” E a si sòn sintùs dùcjus scandališàs. Ma Gješù a ghi à dita: “Doma tal so paìs e ta la so cjaša un profeta al è sensa onòu.” 58E a nol à fàt ulì tancju miràcuj par via ca vèvin tanta mancjansa di fede. Zuan Batista al vèn Decapitàt 14 In ta chel timp là il tetrarca Erod al veva sintùt li stòris ca contàvin di Gješu, e a ghi à dita ai so consilièrs: “Stu chì al è Zuan il Batista risusitàt daj muàrs! A è par chèl cal sta fašìnt miracuj.” 3Alora Erod al à arestàt Zuan e incjadenàt a butàt in prešòn par cauša di Erodia, la fèmina di so fradi Filip, parsè che Zuan a ghi veva dita: “A no ti è lècit di tègnila.” Erod al voleva copà Zuan, ma al veva poura dal pòpul, parsè ca lu consideràvin un profèt. 6Tal dì dal compleàn di Erod la fìja di Erodia a à balàt par lòu, e Erod al era restàt cussì contènt ca ghi veva prometùt sot zuramìnt di dàjghi cualsìasi roba ca voleva. E ic, stusigada da la mari, a ghi à dita: “Dami ta un plat il cjaf di Zuan il Batista.” Il re al era puc contènt, ma a cauša dal so zuramìnt e daj so invidàs, al à ordinàt ca si fès coma ca voleva ic, e Zuan al è stàt decapitàt ta la so prešòn. Il so cjaf al è stàt partàt dentri ta un plat e a ghi è stàt dàt a la fantata, e ic a ghi lu à partàt a so mari. I disèpuj di Zuan a sòn vegnùs a cjoj il so cuarp e a lu àn soteràt. Dopo a sòn zùs a dìšighilu a Gješù. Gješu a ghi dà da Mangjà a Miàrs 13Cuant che Gješù al à sintùt sè ca era susedùt, al è zùt besòu cu na barcja ta un post solitari. Sintìnt chistu, tanta zent daj paìs a ghi è zuda davòu a piè. Cuant che Gješù al è rivàt ta la riva e al à jodùt duta sta zent, al à vùt compasiòn e al à vuarìt i so malàs. 15Cul vignì da la sera, i disèpuj a si sòn visinàs e a ghi àn dita: “Chistu post al è lontàn e dešèrt, e a si stà fašìnt tars. Manda via duta chista zent, ca pòsi zì taj so paìs a crompasi alc da mangjà.” 16Gješù al à replicàt: “A no ocòr ca zèdin via. Dèjghi vuàltris alc da mangjà.” 17“I vìn doma sinc pagnòchis di pan e doj pes,” a àn rispundùt. 18“Partàimilis chì a mi,” al à dita. E a ghi dita a la zent di sintasi jù ta l’erba. Cjapànt sù li sinc pagnòchis e i doj pes, al à vuardàt in alt tal cjel, dišìnt gràsis, e al à ròt li pagnòchis a tocs. Dopo a ghi ju à dàs ai disèpuj, e i disèpuj a ghi ju àn dàs a la zent. Dopo che dùcjus a vèvin mangjàt avonda, i disèpuj a àn cjapàt sù dòdis zèis di tocùs ca èrin vansàs. Il nùmar di chej ca vèvin mangjàt al era di circa sincmil òmis, sensa contà fèminis e fioj. Gješù al Cjamina su l’Aga 22Sùbit dopo Gješù al à fàt montà ta la barcja i so disèpuj e a ghi à dita di zì davànt di luj ta che altra banda, intànt che luj a si varès rangjàt a dispièrdi la zent. Dopo vejla dispierduda, al è zùt sù ta na montagna a preà. Cuant ca era rivada la sera, al era la sù besòu, ma la barcja a era a na buna distansa da la cjera, sbatuda da li òndis par via dal vint contrari. 25Ma durànt la cuarta ora da la nòt Gješù a ghi è zùt cuntra, cjaminànt tal lac. Cuant che i disèpuj a àn jodùt cal cjaminava tal lac, a àn cjapat na poura mata. “Al è un spirit,” a àn dita, e a si sòn metùs a sigà da la poura. 27Ma Gješù a ghi à sùbit dita: “Dèjsi coragju. I soj jò. No stèit vej poura.” 28“Signòu, si ti sòs tu,” al à replicàt Pieri, “dìšimi di vignì lì di te su l’aga.” 29“Vèn,” a ghi’a dita. Alora Pieri al è zùt fòu da la barcja, e al à tacàt a cjaminà su l’aga vièrs là cal era Gješù. Ma cuant cal à sintùt il vint al à cjapàt poura e, tacànt a infondasi, al à sigàt: “Signòu, sàlvimi!” 31Gješù al à sùbit butàt fòu la man, a lu à cjapàt e a ghi à dita: “Omp di pucja fede; parsè i’àtu dubitàt?” 32E cuant ca sòn montàs sù ta la barcja, il vint al è calàt. Alora chej ca èrin ta la barcja a si sòn metùs a adoralu, dišìnt: “Ti sòs pròpit if Fì di Diu.” 34A la fin da la traversàda, a sòn sbarcjàs a Genèšaret. E cuant che i òmis di chel post a an savùt cal era Gješù, a àn fàt cori la vòus atorotòr di dut chel post. La zent a ghi à partàt ducju i so malàs e a lu à preàt di lasà ca ghi tocjàsin l’orli da la so mantelina, e dùcjus chej ca lu àn tocjàt a si sòn vuarìs. Sè Cal Incuinèa’l Omp 15 Alora cualchi Farišèo e cualchi maestri da la les a sòn vegnùs a cjatà Gješù da Gjerušalem e a ghi àn domandàt: “Parsè a ròmpini i to disèpuj li ušànsis daj vècjus? A no si làvin li mans prima da mangjà!” 3Gješù al à rispundùt: “E parsè i rompèišu vuàltris il comandamìnt di Diu in nòn da la vustra tradisiòn? 4Parsè che Diu al à dita: ‘Onoràit il pari e la mari’ e ‘Chel cal maledìs so pari o so mari a è mièj cal mori.’ Ma vuàltris i dišèis che se un omp a ghi dìs a so pari o a so mari ‘Cualsìasi asistensa chi vèis risevùt da me al è un regàl chi ghi faj a Diu,” a no ghi rint pì onòu a so pari. Fašìnt cussì i rinegàis la peràula di Diu in nòn da la vustra tradisiòn. Ipòcris chi sèis! Zaìja al veva rašòn cuant cal à cussì profetišàt su vuàltris: 8Chistu pòpul a mi onòra cuj so làvris, ma i so còus a sòn lontàns da me. 9A mi adorèjn invàn; a insègnin dutrìnis e precès daj òmis. 10Gješù al à clamàt la zent visìn e a ghi à dita: “Sè cal và ta la bocja di un omp a no lu contaminèa; a è sè ca vèn fòu da la so bocja ca lu contaminèa.” 12Alora i disèpuj a ghi sòn zùs atòr e a ghi àn domandàt: “I satu che i Farišèos a si sòn ufindùs cuant ca àn sintùt chistu?” 13Al à rispundùt: “Ogni planta che il me Pari cal è tal cjel a nol à plantàt a vegnarà tirada sù da li radis. Lasàju stà; a sòn guìdis svuàrbis. Se un svuarp al guida n’altri svuarp, ducju doj a colaràn ta un fosàl.” 15Pieri al à dita: “Spièghini la paràbula.” 16“Ma i sèjšu encjamò cussì durs di cjaf?” Gješù a ghi à domandàt. No jodèjšu che cualsìasi roba ca vèn metuda in bocja a và tal stòmit e dopo a và fòu dal cuarp? Ma li ròbis ca vègnin fòu da la bocja a vègnin dal còu, e chìstis a contaminèjn il omp. Parsè che dal còu a vègnin fòu pensèjs brus, omicidios, adultèris, imoralitàs sesuàls, rapìnis, testimoniànsis fàlsis, bestèmis. Chìstis a sòn li ròbis ca contaminèjn il omp; ma il mangjà cu li mans spòrcjs a nol contaminèa il omp.” La Fede da la Fèmina Cananèa 21Lasànt chel post là, Gješù a si à ritiràt ta la zona di Tir e Sidòn. Na fèmina Cananèa di chel post là a ghi à zùt visìn planzìnt: “Signòu, fì di David, pietàt di me! Me fìja a è tormentada daj demònis.” 23Gješù a nol à rispundùt nencja na peràula. Alora i so disèpuj a ghi sòn zùs visìn e a lu àn imploràt: “Màndila via, ca no fà altri che plànzini davòu.” 24Al à rispundùt: “I soj stàt mandàt doma pa li piòris pierdùdis di Israel.” 25La fèmina a è vegnuda e a si à inzenoglàt davànt di luj. “Signòu, jùdimi!”a à dita. 26Al à replicàt: “A no è just cjòjghi il pan ai frutùs par butàjghilu ai so cjanùs.” 27“Sì, Signòu,” a à dita, “ ma encja i cjans a màngjn li frigùjs ca còlin da la tàula dal paròn.” 28Alora Gješù al à rispundùt: “Fèmina, i ti às na granda fede! I faràj coma chi ti vòus!” E so fìja a è stada vuarida ta che stesa ora. Gješù a ghi dà da Mangjà ai Cuatri Mil 29Gješù al à lasàt chel post e al è zùt ta li bàndis dal Mar di Galilea. Là al è zùt sù ta na culina e a si à sintat jù. Tanta zent a è rivada lì cal era, partant i suès, i svuàrps, i strupiàs, i mus e tàncjus encjamò ca àn lasàt lì ai so piè; e luj a ju à vuarìs. Il pòpul al era restàt maraveàt al jòdi che il mut al parlava, il strupiàt al era vuarìt, il suèt al cjaminava, e il svuarp al jodeva. E al laudava il Diu di Israel. 32Gješù al a clamàt visìn i so disèpuj e a ghi à dita: “Duta chista zent a mi fà dòu; a sòn tre dìs ca è chì cun me e a no à nuja da mangjà. I no vuèj mandà via nisùn plen di fan, parsè cal è bon da colà jù pa la strada.” 33I so disèpuj a àn rispundùt: “Indulà i zinu a cjatà asàj pan ta stu dešèrt par sfamà duta stà zent?” 34“Cuanti pagnòchis i vèjšu?” al à domandàt Gješù. “Sièt,” a àn rispundùt, “e cualchi pesùt.” 35A ghi à dita a la zent di sintàsi in cjera. Dopo al à cjapàt sù li sièt pagnòchis e il pès, e dopo vej fàt i so ringrasiamìns, a ju à ros a tocùs e a ghi ju à dàs ai so disèpuj, e chej al pòpul. Dùcjus a àn mangjàt e a si sòn sintùs sodisfàs. A la fin, i disèpuj a àn cjapàt sù cualchi bièl zèj di tocùs di pan ca èrin vansàs. Il nùmar di chej ca vèvin mangjàt al era cuatri mil, sensa contà feminis e fioj. Dopo che Gješù al veva mandàt via la zent, al è montàt ta la barcja e al è zùt ta la zona di Magadan. La Domanda di un Sen 16 I Farišèos e i Saducèos a sòn zùs lì di Gješù e a lu àn tentàt cu la domanda di fàjghi jodi un sen dal cjel. 2Al à rispundùt: “Cuant ca vèn la sera i dišèis ‘A farà bun timp parsè che il cjel al è ros’, e a la matina ‘Vuèj a vegnarà un temporàl parsè che il cjel al è ros e nulàt’. I savèis coma interpretà l’aspièt dal cjel, ma i no sèis bòis da capì i sens daj nustri timps. Una generasiòn trista e adulteroša a vuarda par sens miraculòus, ma a non varà nencja un, aldifòu dal sen di Gjona.” Gješù al è dopo zùt via e a ju à lasàs lì. Il Levàn daj Farišèos e daj Saducèos 5Cuant ca èrin zùs ta che altra banda dal lac, i disèpuj a si vèvin dismintiàt di partà il pan. “Stèit atèns,” a ghi à dita Gješù. “Stèit atèns dal levàn daj Farišèos e daj Saducèos.” 7Parlànt fra di lòu, a àn dita: “A è parsè chi no vìn partàt il pan.” 8Savìnt sè ca dišèvin, Gješù a ghi à domandàt: “Òmis di pucja fede, parsè i stèjšu dišìnt chi no vèis pan? I no sèjšu maj bòjs da capì? I no vi recuardàjšu da li sinc pagnòchis paj sinc mil, e daj zèis ca sòn vansàs? Coma i fèjšu a no capì che jò i no vi parlàvi di pan? Ma stèit atèns dal levàn daj Farišèos e daj Saducèos.” Alora a àn capìt ca no ghi steva dišìnt di stà atèns dal levàn ušàt tal pan, ma daj insegnamìns daj Farišèos e daj Saducèos. La Confesiòn di Pieri 13Rivàt ta la regiòn da la Cešarea di Filìp, Gješù a ghi à domandàt ai disèpuj: “Cuj a pènsia la zent cal sedi il Fì dal Omp?” 14A àn rispundùt: “Cualchidùn al dìs Zuan il Batista; àltris a dìšin Lìja; e àltris Gjeremìja o un daj profès.” 15“Ma vuàltris?” al à dita. “Cuj i dišèjšu chi sedi?” 16Simon Pieri al à rispundùt: “Tu i ti sòs il Crist, il fì dal Diu vivìnt.” 17Gješù al à rispundùt: “Tu i ti sòs benedèt, Simon fì di Gjona, parsè che chistu a no ti è stàt rivelàt dal omp, ma dal me Pari cal è tal cjel. E i ti dìs chi ti sòs Pieri, e in ta stà piera i metaràj sù la me glišia, e li puàrtis dal infièr a no zovaràn cuntra di ic. I ti daràj li clafs dal regnu dal cjel; dut sè chi ti lèis ta la cjera al sarà leàt in tal cjel, e dut sè chi ti dislèis ta la cjera al sarà disleàt tal cjel.” 20Dopo al à višàt i disèpuj di no dìšighi a nisùn cal era il Crist. Gješù al Anuncja la so Muart 21Da chel momènt lì, Gješù al à tacàt a dìšighi ai so disèpuj ca ghi tocjarà zì a Gjerušalem e sufrì tant par man daj ansiàns, daj capoprèdis e daj maèstris da la les, e cal vegnarà copàt e che tre dìs dopo al risusitarà. 22Pieri a lu à tiràt in banda e a ghi à dita ròbis. “Maj, Signòu!” a ghi à dita. “Chistu a no ti susedarà maj a ti!” 23Gješù a si à voltàt e a ghi à dita a Pieri: “Va via di chì, Satana! Tu ti mi intrìghis e basta; i no ti às in mins li ròbis di Diu, ma li ròbis daj òmis.” 24Dopo Gješù a ghi à dita ai disèpuj: “Se un al vòu vignì davòu di me, al à di rinegà se stes e cjapà sù la so cròus e seguìmi. Parsè che cualsìasi cal vòu salvà la so vita, a la pierdarà; ma cualsìasi cal pièrt la so vita par me, a la cjatarà. Se ghi zovaràja a un omp di vèj dut il mont s’al và a pierdi la so anima? O sè cal pòl dà un omp in cambiu da la so anima? Il fì dal Omp al vegnarà in ta la gloria di so Pari cuj so ànzuj, e dopo al premiarà ogni un secònt sè cal à fàt. I vi dìs la veretàt, che cualchidùn di chej ca sòn chì a no gustaràn la muart prima di vej jodùt il fì dal Omp entrà tal so regnu. La Trasfigurasiòn 17 Dopo sèis dìs Gješù al à cjapàt sù Pieri, Jacu, e Zuan, fradi di Jacu, e a ju à partàs—doma lòu—ta na montagna alta. Ulà a si à trasfiguràt davànt di lòu. La so muša a à brilàt coma il soreli, e i so vistìs a sòn doventàs blancs coma la lus. Tal stes momènt a àn jodùt Mošè e Lìja ca parlàvin cun Gješù. 4Pieri a ghi à dita a Gješù: “Signòu, a và ben che nu i sini chì. Si ti vòus, i prepari tre tèndis—una par te, una par Mošè, e una par Lìja.” 5Mentri cal parlava, una nula luminoša a ju à inglusàs sù, e na vòus da la nula a à dita: “Chistu al è me Fì, che jò i ghi vuèj ben; di luj i soj tant contènt. Scoltàjlu ben!” 6Al sinti chistu i disèpuj a sòn colàs in cjera, cu la muša in jù, terorišàs. Ma Gješù a ghi è zùt visìn e a ju à tocjàs. “Levàit sù,” a ghi à dita, “No stèit vej poura.” Alsànt i vuj a no àn jodùt pì nisùn, fòu che Gješù. 9Vignìnt jù da la montagna, Gješù a ghi à comandàt: “No stèit dìšighi a nisùn sè chi vèis jodùt prin che il Fì dal Omp a nol sedi risusitàt.” 10I disèpuj a ghi àn domandàt: “Parsè alora i maèstris da la les a dìšini che Lìja al à da vignì prima?” 11Gješù al à rispundùt: “A e vera che Lìja al vèn e al metarà a post dut. Ma i vi dìs chistu, che Lìja al è belza vegnùt e a no sòn bòjs da cognòsilu, ma a ghi àn fàt sè ca volèvin. Ta la stesa maniera il Fì dal Omp al zarà a sufrì ta li so mans.” Alora i disèpuj a àn capìt che luj a ghi steva parlànt di Zuan il Batista. La Vuarisiòn dal Frut Epilètic 14Cuant ca sòn rivàs lì di un scjàp di zent, un omp al è zùt visìn di Gješù e si à inzenoglàt davànt di luj. “Signòu, i vuèj chi ti vèdis pietàt di me fì,” al à dita. “Al è epilètic e al sufrìs tant. Al cola spes tal fòuc o in ta l’aga. I ghi lu ài partàt ai to disèpuj, ma lòu a no àn podùt vuarìlu.” 17“O generasiòn di zent perversa e di pucja fede,” al à rispundùt Gješù, “par cuant timp i varàju da stà cun vuàltris? Par cuant timp i àju da sufrìvi? Partàimi chì il frutùt.” Gješù al à cridàt il demòni, cal è vegnùt fòu dal frut, e da chel momènt il frut al è restàt vuarìt. 19Alora i disèpuj a si sòn tiràs in banda cun luj e a ghi àn domandàt: “Parsè i no podèvinu casàlu fòu nuàltris?” 20Al à rispundùt: “Parsè chi no vèis abastansa fede. I vi dìs la veretàt, che encja se la vustra fede a è pìsula coma un gragnèl di sènapa, i podèis dìšighi a chista montagna ‘Mòviti da chì a là’ e ic a si movarà. Nisuna roba a vi sarà impusìbula.” 22Cuant ca sòn rivàs insièmit a Galilea, luj a ghi à dita: “Il Fì dal Omp al vegnarà tradìt in ta li mans daj òmis. Al vegnarà copàt, e al ters dì al tornarà a vivi.” E i disèpuj a èrin plens di dolòu. Il Tribùt pal Templi 24Dopo che Gješù e i so disèpuj a èrin rivàs a Cafernau, chej ca scuèdin li tàsis daj doj dracmas a sòn zùs lì di Pieri e a ghi àn domandàt: “Il to maestri a nol pàja li tàsis dal templi?” 25“Sì ca lu fà,” al à rispundùt. Cuant che Pieri al è vegnùt in cjaša, Gješù al è stàt il prin a parlà. “Se pènsitu, Simon?” al à domandàt. “Da cuj a cjòjni i governàns da la cjera li so tàsis e tribùs—daj so fioj o da àltris?” 26“Da àltris,” al à rispundùt Pieri. “Alora i fioj a sòn ešentàs,” Gješù a ghi à dita. “Ma par chi no zini a ufìndiju, và tal lac e tira fòu il àmp. Il prin pès cal và a cjapàsi, tìrilu sù e vièrzighi la bocja, che dentri al varà na moneda di cuatri dracmas. Cjòj la moneda e dàjghila a lòu pa li to tàsis e pa li mes.” Il Pì Grant tal Regnu dal Cjel. 18 Ta chel timp là i disèpuj a si sòn visinàs a Gješù e a ghi’an domandàt: “Cuj cal è il pì grant tal regnu dal cjel?” 2Al à clamàt un frutùt e a lu à fàt stà cun lòu. E al à dita: “I vi dìs la veretàt, che si no cambiàis e i doventàis coma i frutùs, i no entrarèis maj tal regnu dal cjel. Duncja, cualsìasi cal doventa picinìn coma stu frutùt al sarà il pì grant tal regnu dal cjel. 5E cualsìasi cal risèif un frutùt coma chistu in nòn me a mi risèif me. Ma se un al parta un di scju frutùs ca cròdin in me a cometi un pecjàt, a sarès mièj par luj ca si metès atòr dal cuèl una piera di mus da mulìn e ca si innegàs tal pì profònt dal mar. 7Guàj al mont paj scànduj! I scànduj a vàn a susèdi, ma guàj al omp ca ghi è la cauša! Se la to man o il to piè a ti fa pecjà, tàjlu e bùtilu via. A è mièj chi ti èntris ta la vita sturpiàt o suèt che vej do mans o doj piè e vignì butàt tal fòuc eterno. E se il to vuli a ti fà comèti un pecjàt, gjàvilu fòu e bùtilu via. A è mièj par te di tacà a vivi cun un vuli e basta che vèjni doj e vignì butàt tal fòuc dal infièr. 10“Stèit atèns da no dispresà un di scju frutùs, chi vi dìs jò che i so ànzuj tal cjel a jòdin sempri la muša di me Pari cal è tal cjel. 11“Parsè che il Fì dal Omp al è vegnùt par salvà chèl cal era pierdùt. 12“Sè pensàišu? Se un omp al à sent piòris, e una di chès a si pièrt, a nol làsia li novantanòuf par zì in sercja di chè ca è pierduda? E i vi dìs la veretàt che s’a la cjata al è pì contènt di chè che di dùtis che altri piòris ca no si èrin pierdùdis. E a è pròpit cussì cul vustri Pari cal è tal cjel, ca nol vòu che nisuna da li so piòris a zedi pierduda. La Colpa dal Fradi 15“Se to fradi al comèt un pecjàt cuntra di te, dìšighi in cunfidensa cual cal è il so pecjàt. S’a ti scolta i ti varàs guadagnàt un fradi. Ma s’a no ti scolta, parta cun te una o dos persònis che la roba a vegni stabilida di front di doj o tre testimònis. Se dopo a nol vòu scoltà nencja chìscjus, và a dìšighilu a la glišia; e s’a nol scolta nencja la glišia, alora tràtilu coma un pagàn o un publicàn. 18“I vi dìs la veretàt: ‘Cualsìasi roba chi leàis insièmit chì in cjera a sarà leàda in tal cjel, e cualsìasi roba chi disleàis chì in cjera al sarà disleàt in tal cjel.’ 19“I vi dìs èncja che se doj di vuàltris i sèis d’acòrdu su sè chi domandàis, al sarà fàt dal me Pari cal è tal cjel. Parsè che indulà che doj o tre a si mètin d’acòrdu in nòn me, jò i saràj cun lòu.” La Paràbula dal Servitòu Spietàt 21Alora Pieri a si à visinàt a Gješu e a ghi à domandàt: “Signòu, Cuanti vòltis i àju da perdonàjghi a me fradi par vej pecjàt cuntra di me? Fin a sièt vòltis?” 22Gješù a ghi à rispundùt: “I ti lu dìs jò, no doma sièt vòltis, ma setantasièt vòltis. 23“Alora il regnu dal cjel al è coma un re cal voleva fà i cons cuj so servitòus. Apèna tacàt a fà i cons, un omp ca ghi era debitòu di deismìl talèns a ghi è stàt partàt davànt. Sicoma ca nol podeva pajà il so dèbit, il paròn al veva ordinàt che luj, la so fèmina e i so fioj e dut sè cal veva a vegnèsin vendùs par pajà il so dèbit. 26“Il servitòu a si veva inzenoglàt davànt di luj, e a lu veva preàt: ‘Vèit pasiensa di me, che jò i vi pajaràj il dèbit.’ Il paròn dal servitòu al à vùt pietàt di luj e dopo vej cancelàt il dèbit a lu à lasàt zì. 28“Ma cuant che il servitòu al era zùt fòu, al à cjatàt n’altri daj servitòus cal veva un dèbit cun luj di sent dìnars. A lu à cjapàt e tacàt a strìnzilu pa la gola. ‘Pàjmi il to dèbit!’ a ghi à comandàt. 29“Il so compaj a si à metùt in zenoglòn e a lu a preàt: “Ti às di vej pasiensa cun me, che jò i ti tornaràj dut.’ 30“Ma al à rifiutàt. Invensi al è zùt via e al à fàt meti l’omp in prešòn fin ca nol varès pajàt il so dèbit. Cuant che i altri servitòus a àn jodùt sè ca era susedùt, a sòn zùs a cjatà il paròn e a ghi àn contàt dut sè ca era susedùt. 32“Alora il paròn al à mandàt a clamàlu. ‘Spietàt di servitòu,’ a ghi à dita, ‘I ài cancelàt dut il to dèbit parsè chi ti mi vèvis preàt di falu. I no varèsitu di vej vùt compasiòn dal to compàj coma chi l’ài vuda jò par te?’ Dut rabiàt, il paròn a ghi lu à dàt in man ai vuardiàns par ca lu torturàsin fin ca nol vès pajàt dut il so dèbit. 35“In ta chista maniera il me Pari celèst al tratarà ogni un di vuàltris si no ghi perdonàis di còu ai vustri fràdis.” Divòrsiu 19 Cuant che Gješù al veva finìt di diši chisti robis, al à lasàt la Galilea e al è zùt ta la regiòn da la Gjudea ca è ta che altra banda dal Gjordàn. Tanta zent a ghi à zùt davòu e luj al à vuarìt i malàs ulà. 3Cualchi Farišèo a ghi à zùt visìn par mètilu a la prova. A ghi àn domandàt: “A eše lècit par un omp di divorsiàsi da la so fèmina par cualsìasi rašòn?” 4“No vejšu lešùt,” al à rispundùt, “che al inìsi il Creatòu a ju à ‘fàs mascju e fèmina’ e al à dita che 5‘par chèl un omp al lasarà il pari e la mari par unìsi cu la so fèmina, e che i doj a saràn una cjar’? Alora a no sòn pì doj, ma un. Duncja sè che Diu al à metùt insièmit, ca nol vegni pì separàt dal omp.” 7“Alora parsè,” a àn domandàt, “al àja Mošè ordinàt che l’omp a ghi dès a la fèmina un certificàt di divòrsiu e ca la mandàs via?” 8Gješù al à rispundùt: “Mošè a vi à permetùt di divorsià li vustri fèminis parsè chi vèvis i còus durs. Ma a no è stàt cussì fin dal inìsi. I vi dìs che ogni un cal divorsièa la so fèmina, fòu che par rašòns di infedeltàt matrimoniàl, e al spoša n’altra fèmina al comèt adulteri.” 10I so disèpuj a ghi àn dita: “Sa è cussì fra omp e fèmina, alora a è mièj no spošasi.” 11Gješù al à rispundùt: “No dùcjus a sòn bojs da capì chistu, ma doma chej ca ghi è stàt dàt di capilu. Parsè che cualchidùn al è enùc par via che cussì al è nasùt; àltris a sòn stàs fàs cussì daj òmis; e àltris a àn rinuncjàt al matrimoni pal regnu dal cjel. Chèl cal pòl capì chistu, ca lu capisi.” Gješù e i Frutùs 13Alora i frutùs a ghi sòn stàs partàs a Gješù, che luj al podès tocjàju cu li so mans e preà par lòu. Ma i disèpuj a ghi àn dita ròbis a chej ca ju àn partàs lì. 14Gješù al à dita: “Lasàit che i frutùs a vègnin chì di me, e no stèit impedìju, parsè che il regnu dal cjel al è par chej ca sòn coma lòu.” Dopo ca ghi veva pojàt li mans intòr, al à paràt via pa la so strada. Il Zòvin Siòr 16Adès un omp a ghi è zùt visìn di Gješù e a ghi à domandàt: “Maestri, cuali ròbis bùnis i àju da fà par otegni la vita eterna?” 17“Parsè i mi domànditu di sè cal è bon?” Gješù a ghi à rispundùt. “Doma Un al è bon. Si ti vòus otegni la vita eterna, ubidìs i comandamìns.” 18“Cuaj comandamìns?” l’omp al à volùt savèj. Gješù al à rispundùt: “Nosta copà, nosta comèti adulteri, nosta robà, nosta dà testimoniansa falsa, rìndighi onòu a to pari e a to mari, e trata ben il to visìn coma te stes.” 20“I ju ài belzà oservàs dùcjus, al à dita il zòvin. “Sè ca mi mancja?” 21Gješù al à rispundùt: “Si ti vòus èsi perfèt, và, vènt dut sè chi ti às e dàjghilu ai puarès, e i ti varàs un tešoru in tal cjel. Dopo vèn davòu di me.” 22Cuant che il zòvin al veva sintùt chistu, al era zùt via malcontènt, parsè cal era amondi siòr. 23Alora Gješù a ghi à dita ai so disèpuj: “I vi dìs la veretàt, ca è difìsil par un siòr di entrà tal regnu dal cjel. E i vi dìs pur chistu, ca è pì fàsil par un camèl di pasà pal bušùt di na gušiela che par un siòr di entrà al regnu di Diu.” 25Cuant che i disèpuj a àn sintùt chistu a sòn restàs dùcjus maraveàs, e a àn domandàt: “Ma cuj alora al podaràja salvàsi?” 26Gješù a ju a vuardàs e a ghi à dita: “Pal omp chistu al è impusìbul, ma par Diu dut a è pusìbul.” 27Pieri a ghi à rispundùt: “I vìn dàt dut sù par vignì davòu di te! Se saràja alora di nuàltris?” 28Gješù a ghi à dita: “I vi dìs la veretàt: Al rinovamìnt di duti li ròbis, cuant che il Fì dal Omp al sarà sintàt tal so trono gloriòus, vuàltris chi mi vèis seguìt i sarèis encja vuàltris sintàs ta dòdis trònos, par gjudicà li dòdis tribùs di Israel. E dùcjus chej ca àn lasàt cjàšis o fràdis o sòus o pàris o màris o fioj o cjamps par vignì cun me a risevaràn sent vòltis di pì e a ereditaràn la vita eterna. Ma tancju di vuàltris chi sèis prins i sarèis ùltins, e tàncjus chi sèis ùltins i sarèis prins.” La Paràbula daj Vendemadòus 20 “Il regnu dal cjel al è coma un paròn di cjaša cal è zùt fòu di matina bunora par cjata zent ca ghi lavoràs a zornada ta la vigna. A si à metùt d’acordu cun lòu di pajàighi un dìnar al dì e a ju à mandàs ta la vigna. 3“Visìn da la tersa ora al è zùt fòu e al à jodùt àltris ca stevin in plasa sensa nuja da fà. A ghi à dita: ‘Zèit encja vuàltris a lavorà ta la me vigna, e i vi pajaràj sè ca è just.’ Cussì a sòn zùs. “Al è zùt fòu di nòuf visìn da la sesta ora e da la nona ora, e al à fàt la stesa roba. Visìn da la undicešima ora al è zùt fòu di nòuf e an d’à jodùs àltris ca stèvin lì dibànt. A ghi a domandàt: ‘Parsè i stejšu chì duta la zornada sensa fà nuja?’ 7“ ‘Parsè che nisùn a ni à dàt lavoru,’ a àn rispundùt. “Alora a ghi à dita: ‘Zèit encja vuàltris a lavorà ta la me vigna.’ 8“ Rivada la sera, il paròn da la vigna a ghi à dita al so castaldu: ‘Clama i vendemadòus e dàjghi la so paja, tacànt cuj ùltins ca àn tacàt a lavorà e finìnt cuj prins.’ 9“Chej ca vèvin tacà atòr da la undicešima ora a si sòn visinàs e ogni un al à risevùt un dìnar. 10Alora cuant ca sòn vegnùs indavànt chej ca vèvin tacàt par prins, a si spetàvin di risevi di pì. Ma encja ogni un di chìscjus al à risevùt un dìnar. Cuant ca lu àn risevùt, a àn tacàt a lamentasi cuntra il paròn. ‘Chej òmis ca sòn vegnùs ùltins a àn lavoràt doma na ora,’ a àn dita, ‘e tu i ti ju às tratàs coma nuàltris chi vìn sopuartàt il cargu pì pešànt e il calòu dal dì.’ 13“Ma a un di lòu a ghi à rispundùt: ‘Amigo, jò i no ti staj fašìnt tuàrt. I no èritu d’acòrdu di lavorà par un dìnar? Cjoj sù la to paja e và. I vuej dàjghi la stesa paja a chèl cal à tacàt a lavorà par ùltin. I no àju il dirìt jò di fà se chi vuèj cuj me bes? O i sotu invidiòus parsè chi soj generòus?’ 16“Cussì l’ùltin al sarà prin, e il prin al sarà ùltin.” Gješù al Anuncja di Nòuf la so Muart 17Adès intivànt Gješù di zì a Gjerušalem, al à tiràt i dòdis disèpuj in banda e a ghi à dita: “I zìn a Gjerušalem, e il Fì dal Omp al vegnarà tradìt e consegnàt al pì alt daj prèdis e ai maèstris da la les. A lu condanaràn a muart e a lu consegnaràn ai pagàns par cal vegni cjòlt in ziru e flagelàt e metùt in cròus. Tal ters dì al risusitarà.” La Domanda di na Mari 20Alora la mari daj fìs di Zebedèo a è vegnuda a Gješù cuj so fioj e in zenoglòn a ghi à domandàt un plašèj. 21“Sè vutu vej?” al à domandàt. Ic a à dita: “Fà che un di scju doj fioj mes al zedi a sintasi a la to destra e chel altri a la to sinistra tal to regnu.” 22“I no ti sas sè chi ti stàs domandànt,” Gješù a ghi à dita. “I podèjšu bevi la copa chi staj par bevi jò?” “I podìn,” a àn rispundùt. 23E luj a ghi à dita: “I bevarèis sul seriu da la me copa, ma di sintasi ta la me destra o sinistra a no è na roba chi posi concèdivi jò. Chiscju poscj’ a sòn par chej cal à decidùt me Pari.” 24Cuant ca àn sintùt chistu, chej altri dèis a si sòn indignàs cuj doj fràdis. Gješù a ju à clamàs insièmit e a ghi à dita: “I savèis che i càpos daj pagàns a dominèjn sù di lòu, e i grancj’ a àn plena autoritàt sù di lòu. Cun vuàltris a no è cussì. Invensi, chèl cal vòu doventà grant fra di vuàltris, al à da fasi vustri servitòu, e chèl cal vòu èsi prin al à di èsi il vustri servitòu—pròpit coma che il Fì dal Omp a nol è vegnùt par èsi servìt, ma par servì, e par dà sù la vita par riscatà tàncjus àltris.” Doj Svuàrps a Tòrnin a Jodi 29Mentri che Gješù e i so disèpuj a lasàvin Gjerico, tanta zent a ghi zeva davòu. Doj òmis svuarps a èrin sintàs in banda da la strada, e cuant ca àn sintùt che Gješù al steva pasànt in banda, a àn sigàt: “Signòu, Fì di David, vèit pietàt di nu!” 31La zent a ghi à dita ròbis e di stà sidìns, ma lòu a si sòn metùs a sigà pì fuart encjamò: “Signòu, Fì di David, vèit pietàt di nu!” 32Gješù a si à fermàt e a ju à clamàs. “Se volèjšu chi fedi par vuàltris?” a ghi à domandàt. 33“Signòu,” a àn rispundùt, “i volìn podèj jodi.” 34Gješù al à vùt compasiòn di lòu e al à tocjàt i so vuj. Lòu a àn ricuperàt la so vista a colp e a lu àn seguìt. La Entrada Trionfàl 21 Mentri ca zèvin vièrs di Gjerušalem, a sòn rivàs a Betfaga tal Mont daj Ulìfs, e Gješù al à mandàt là doj daj so disèpuj. A ghi à dita: “Zèit ta chel paešùt chi vèis davànt di vuàltris, e là i jodarèis sùbit una musa impeàda, cul so pujèri visìn di ic. Molàiju e partàimiu chì a mi. Se cualchidùn a vi dìs alc, dišejghi che il Signòu al à bišugna di lòu, e a vi ju tornarà sùbit.” 4Chistu al è susedùt par ca si averàs sè ca era stàt dita dal profeta: 5Dišèjghi a la Fìa di Zion: ‘Jòjtu, il to re a ti vèn visìn dòcil e sintàt ta na musa, ta un pujèri, fì di na bestia da tiru.’ 6I disèpuj a sòn zùs e a àn fàt chèl che Gješù a ghi veva dita di fà.” A ghi àn partàt la musa e il pujèri, a ghi àn metùt parzora li so mantelìnis, a Gješù a si à sintàt insima. Una gran vura di zent a veva spleàt li so mantelìnis ta la strada, mentri che àltris a tajàvin ramàsis daj àrbuj e a li metèvin ta la strada. La zent ca zeva davànt di luj e chè ca ghi vegneva davòu a sigàva:: Ošana al Fì di David! Benedèt chèl cal vèn in nòn dal Signòu! Ošana tal pì alt! 10Cuant che Gješù al è entràt a Gjerušalem, duta la sitàt a si a incuriošìt e a si à metùt a diši: “Cuj l’eše chistu?” 11La zent a à rispundùt: “Chistu al è Gješù, il profèt di Nàzaret in Galilea.” Gješù al Templi. Il Figàr Secjàt 12Gješù al è entràt tal templi di Diu e al à butàt fòu ducju chej ca èrin lì par crompà e vendi roba. Al à rebaltàt li tàulis di chej ca cambiàvin bes e i bancs di chej ca vendèvin colòmbis. “A è stàt scrìt,” al à dita, “che ‘la me cjaša a sarà clamada una cjaša par preà,’ ma vuàltris i la stèis cambiànt in ta na tana di làris.” 14I svuàrps e i suès a vegnèvin a cjatàlu tal templi, e luj a ju vuariva. Ma cuant che il capopredi e i maèstris da la les a àn jodùt li maravèis cal steva fašìnt e i fioj ca cjantàvin “Ošana al Fì di David,” a èrin dùcjus indignàs. 16“I sìntitu sè che scju fioj a stàn dišìnt?” a ghi àn domandàt. “Sì,” al à rispundùt Gješù. “I no vèjšu maj lešùt: ‘Da la bocja daj frus e daj picinìns i si vèis procuràt un mèrit’? 17E a ju à lasàs lì e al è zùt fòu da la sitàt, fin a Betania, indulà cal à pasàt la nòt. 18La matina dopo, bunoruta, tornànt da la sitàt, al veva fan. Jodìnt un figàr in banda da la strada, a ghi è zùt visìn ma al à jodùt cal veva doma fuèis e nisùn fic. Alora a ghi à dita: “Chi no ti vèdis maj pì frutàn!” e a colp il figàr a si à secjàt. 20Jodìnt chistu i disèpuj a sòn restàs maraveàs. “Coma a l’àja fàt il figàr a secjàsi cussì a la svelta?” a àn domandàt. 21Gješù al à rispundùt: “I vi dìs la veretàt, che si vèis fede e i no dubitàis, i podèis fà no doma sè ca ghi è stàt fàt a stu moràr chì, ma i podèis encja dìšighi a chista montagna: ‘Và, bùtiti tal mar,’ e a lu farà. Si crodèis, i risevarèis dut sè chi domandàis ta li vustri prejèris.” Su l’Autoritàt di Gješù. La Paràbula daj Fioj 23Gješù al è entràt tal templi e mentri cal stava insegnànt, a ghi sòn zùs visìn i capoprèdis e i ansiàns dal pòpul. “Cun cuala autoritàt i fatu chistu?” a ghi àn domandàt. “E cuj ti àja dàt chista autoritàt?” 24Gješù al à rispundùt: “I vi faj na domanda encja a vuàltris. Se vuàltris i mi rispundèis, alora i vi dišaraj cun cuala autoritàt chi faj sti ròbis. 25Il batièšin di Zuan—da indulà cal è vegnùt? Dal cjel, o daj òmis?”A àn fàt na discusiòn fra di lòu, rašonànt: “Si dišìn ‘dal cjel,’ al domandarà ‘Alora parsè i no ghi vejšu crodùt?’ ma si dišìn ‘daj òmis,’ i vìn da vej poura da la zent, che dùcjus a pènsin cal sedi un profeta.” 27Cussì a ghi àn rispundùt a Gješù: “I no savìn.” Alora al à dita: “E i no vi dišaràj nencja jò cun cuala autoritàt chi faj chisti ròbis.” 28“Sè vi pària. Un omp al veva doj fioj. Al è zùt dongja dal prin e a ghi à dita: ‘Frut, và tu vuèj a lavorà ta la vigna.’ 29“ ‘I no vuèj zì,’ al à rispundùt, ma dopo un toc al à cambiàt idea e al è zùt. 30“Pì tars il pari al è zùt dongja di chel altri fì e a ghi à dita la stesa roba. Chèl al a rispundùt: ‘I lu faràj, pari,’ ma a nol è zùt. 31“Cuaj daj doj al àja fàt sè cal voleva il pari?” “Il prin,” a àn rispundùt. Gješù a ghi à dita: “I vi dìs la veretàt, che i publicàns e li putànis a entraràn tal regnu di Diu prima di vuàltris. 32Parsè che Zuan al è vegnùt a favi jodi la strada da la gjustisia, e vuàltris i no ghi vèis crodùt, mentri che i publicàns e li putànis a ghi àn crodùt. E encja dopo vej jodùt chistu i no ghi vèis crodùt. La Paràbula daj Miešàdris 33“Scoltàit n’altra paràbula: Un paròn al veva plantàt una vigna. A ghi à fàt sù un mur dut atòr, al à scavàt na vasca par folà l’ùa, e al à costruìt una tor. Dopo a ghi à fitàt la vigna a cualchi contadìn e al è zùt a fà un viàs. Cuant ca era ora da vendemà, al à mandàt i so servitòus là daj so miešàdris par scuedi il so racòlt. 35I miešàdris a àn cjapàt i servitòus, e un a lu àn bastonàt, un’altri a lu àn copàt, e un ters a lu àn lapidàt. Alora al à mandàt altri servitòus, pì encjamò di prima; e i miešàdris a ju àn tratàs ta la stesa maniera. Par ùltin al à mandàt so fì là daj miešàdris. ‘A varàn rispièt par me fì,’ al à dita. 38Cuant che i miešadris a à jodùt il fì, a si àn dita: ‘Chistu al è l’erèt. Vegnèit. Zìn a copàlu, che cussì i varìn nu l’ereditàt.’ Cussì a lu àn cjapàt e butàt fòu da la vigna, indulà ca lu àn copàt. 40“Alora cuant cal vèn il paròn da la vigna, se l’àja da fàjghi a chej miešàdris? “A ghi farà sufrì na muart bruta a chej disgrasiàs,” a àn rispundùt, “e a ghi fitarà la vigna a altri miešàdris ca ghi daràn la so part dal racòlt cuant ca è ora da vendemà.” 42Gješù a ghi à dita: “No vejšu maj lešut ta li Scritùris: ‘Che piera che i muradòus a vèvin scartàt a è doventada la piera claf; il Signòu al à fàt chistu e a nuàltris a ni è na maravèa a jòdila’? 43Duncja i vi lu dìs jò che il regnu di Diu a vi vegnarà partàt via e consegnàt al pòpul ca lu farà frutà. Chèl cal cola ta stu clap al vegnarà sfracelàt, e chèl cal risevarà tal cjaf il clap cal cola al vegnarà stritulàt.” 45Cuant che i capoprèdis e i Farišèos a vèvin sintùt chisti paràbulis, a àn capìt cal steva parlànt di lòu. A àn vuardàt in ziru par jodi coma arestàlu, ma a àn vùt poura da la zent parsè che la zent a lu considerava un profeta. La Paràbula da la Sena da li Nòsis 22 Gješù a ghi à di nòuf parlàt in paràbulis, e al à dita: “Il regnu dal cjel al è coma un re cal à preparàt la sena pa li nòsis di so fì. Al à mandàt i so servitòus là di chej ca èrin stàs invidàs a li nòsis par dìšighi di vignì, ma chej a àn rifiutàt da vignì. 4“Alora al à mandàt altri servitòus e a ghi à dita: ‘Dišèjghi a chej ca sòn stàs invidàs chi ài preparàt la me sena. I me nemàj e li me bèstis ingrasàdis a sòn stàdis macelàdis, e dut a è pront. Vegnèit al banchèt da li nòsis.’ 5“Ma a no ju àn scoltàs e a sòn zùs via—un tal so cjamp e n’altri a fà i so afàrs. Chej àltris a àn cjapàt i servitòus, a ju àn maltratàs e copàs. Il re al era furiòus. Al à mandàt i so soldàs, ca àn anientàt chej sasìns e brušàt la so sitàt. 8“Dopo a ghi à dita ai so servitòus: ‘Il banchèt da li nòsis al è pront, ma chej chi vevi invidàt a no meretàvin di vignì. Zèit lì ca si incròšin li stradis e invidàit al banchèt ducju chej chi cjatàis. Cussì i servitòus a sòn zùs fòu ta li stràdis e a an cjòlt sù duta la zent ca àn podùt cjatà, buna e trista, e la sala da li nòsis a si à implenìt di invidàs. 11“Ma cuant che il re al è vegnùt dentri par jodi i invidàs, al à jodùt lì un omp ca nol era vistìt di nòsis. ‘Amigo,’ a ghi à domandàt, ‘coma i àtu fàt a vignì chì sensa i vistìs di nòsis?’ Chel al è restàt lì a bocja vierta, mut. 13“Alora il re a ghi à dita ai atendèns: ‘Leàjghi li mans e i piè e butajlu fòu tal scur da la nòt, indulà ca è doma planzi e strisulà di dincj’.’ 14“Parsè che tàncjus a sòn clamàs, ma pus a sòn sielzùs.” Il Tribùt par Sèšar 15Alora i Farišèos a sòn zùs fòu e a àn pensàt coma intrapulàlu ta li so peràulis. A àn mandàt i so disèpuj a cjatàlu insièmit cuj erodiàns. “Maestri,” a àn dita, “i savìn ca ti plas diši la veretàt e che tu i ti insègnis la via di Diu secònt la veretàt. I no ti ti làsis sbalotà daj òmis, parsè ca no ti impuarta cuj ca sòn. Alora dìšini la to opiniòn: a eše just dàjghi il tribùt a Sèšar o no?” 18Ma Gješù, cognosìnt la so malisia, al à dita: “Ipòcris chi sèis, parsè i provàjšu a intrapulàmi? Fèjmi jodi la moneda ušada par pajà il tribùt.” A ghi àn dàt un dìnar, e luj a ghi à domandàt: “Di cuj ca è che figura chì? E sè ca è scrìt chì?” 21“Chè di Sèšar,” a àn rispundùt. Alora a ghi à dita: “Dèjghi a Sèšar sè ca è di Sèšar, e a Diu sè ca è di Diu.” 22Al sinti chistu, a sòn restàs maraveàs. Cussì a lu àn lasàt e a sòn zùs via. La Risuresiòn daj Muars 23Chel stes dì i Saducèos, ca dìšin ca no è nisuna risuresiòn, a sòn zùs lì di luj e a ghi àn domandàt: “”Maestri,” a àn dita, “Mošè a ni à dita che se un omp al mòu sensa vej frus, so fradi al à da spošà la so vedula par ca vedi fioj par luj. Adès, fra di nuàltris i vèvin sièt fradis. Il prin a si à spošàt e al è muart, e sicoma ca nol veva frus, a ghi à lasàt la fèmina a so fradi. La stesa roba a ghi à capitàt al secònt e al ters fradi, e, ta la stesa maniera, fin al siètim. A la fin la fèmina a è muarta. Alora, a la risuresiòn, fèmina di cuaj daj sièt fràdis a saràja, dal momènt che dùcjus sièt a èrin stàs spošàs cun ic? 29Gješù al à rispundùt: “Vuàltris i si sbaliàis parsè chi no cognosèis li Scritùris o la potensa di Diu. 30Al momènt da la risuresiòn, la zent a no si spošarà nè a sarà dada in matrimoni a nisùn; a sarà coma i ànzuj dal cjel. Ma su la risuresiòn daj muars—i no vèjšu lešùt sè che Diu a vi à dita: ‘I soj il Diu di Abram, il Diu di Išac, e il Diu di Jacu’? A nol è il Diu daj muars, ma daj vifs.” 33Cuant che la zent a à sintùt chistu, a è restada stupidida daj so insegnamìns. Il Comandamìnt pì Grant 34Sintìnt che Gješù al veva fàt taši i Saducèos, i Farišèos a si sòn cjatàs insièmit. Un di lòu, un espèrt da la les, a lu à tentàt cun chista domanda: “Maestri, cual al eše il comandamìnt pì grant da la Les?” 37Gješù al à rispundùt: “ ‘Ama il Signòu, Diu to, cun dut il to còu, cun duta la to ànima e cun duta la to mins.’ Chistu al è il prin e il pì grant daj comandamìns. E il secònt al è coma chistu: ‘Ama il to visìn coma te stes.’ Duta la Les e i Profès a dipìndin da chiscju doj comandamìns.” Di Cuj al Eše Fì il Crist? 41Mentri che i Farišèos a èrin riunìs insièmit, Gješù a ghi à domandàt: “Sè chi pensàis dal Crist? Di cuj cal è fì?” “Al è fì di David,” a àn rispundùt. 43E luj a ghi à dita: “Coma a eše alora che David, parlànt dal spìrit, a lu clama ‘Signòu’? Parsè cal dìs: 44Il Signòu a ghi à dita al me Signòu: ‘Sìntiti a la me destra fin chi ài metùt i to nemìcs sot daj to piè.’ 45Se alora David a lu clama ‘Signòu,’ coma al pòsia èsi so fì?” Nisùn al à podùt rispundi, e da chel dì indavànt nisùn al à pì vùt il coragju di fàjghi altri domàndis. Sièt Maledisiòns 23 Alora Gješù a ghi à dita a la zent e ai so disèpuj: “I maèstris da la les e i Farišèos a sòn sintàs ta la càtedra di Mošè. Cussì i vèis da ubidìju e fà dut sè ca vi dìšin di fà. Ma no stèit fà sè ca fàn lòu, parsè che lòu a no pratichèjn sè ca predicjèjn. A lèjn sù càrgus pešàns e a vi ju mètin ta la schena, ma lòu stes a no si scompònin nencja un puc par mòviu. 5“Dut sè ca fàn al è fàt par cal vegni jodùt daj òmis: i so filàteris a ju fàn larcs e a implenìsin di penàcjus li so mantelìnis; a ghi plas vej il post di onòu ai banchès e i bancs pì importàns ta li sinagòghis; a ghi plas vignì saludàs ta li plàsis e vignì clamàs ‘Rabì.’ 8“Ma i no vèis da vignì clamàs ‘Rabi,’ parsè chi vèis doma un Paròn e vuàltris i sèis dùcjus fràdis.E in cjera no stèit clamà nisùn ‘pari,’ parsè chi vèis un Pari e chèl al è tal cjel. E i no vèis nencja da vignì clamàs ‘maestri,’ parsè chi vèis belzà un Maestri, il Crist. Il pì grant fra di vuàltris al sarà il vustri servitòu. Parsè che cualsìasi di vuàltris ca si ešalta besòu al vegnarà umiliàt, e chèl cal e ùmil al vegnarà ešaltàt. 13“Guaj a vuàltris, maèstris da la les e Farišèos, ipòcris chi sèis! I ghi sieràis il regnu dal cjel in muša ai òmis. Vuàltris stes i no zèis dentri, e i no lasàis zi dentri nencja chej ca pròvin a zì. 15“Guaj a vuàltris, maèstris da la les e Farišèos, ipòcris chi sèis! I zèis inziru par mar e mont par convertì un omp e basta, e cuant ca si à convertìt i lu fèis doventà do vòltis un fì dal infièr, coma chi sèis vuàltris. 16“Guaj a vuàltris, guìdis svuàrbis! I dišèis: ‘Se un al zura pal templi, a no vòu diši nuja; ma se un al zura pal òru dal templi, alora al à da tègnisi al so zuramìnt.’ Svuàrps di macàcos! Cual al vàlia di pì: l’òru o il templi cal rint l’òru sacri? 18I dišèis pur: ‘Se un al zura pal altàr, a nol zova nuja, ma se un al zura pa l’oferta ca ghi è insima, alora al resta obligàt al so zuramìnt.’ Svuàrps di òmis! Sè ca è pì grant: la oferta o l’altàr cal fà la oferta sacra? Duncja, chèl cal zura pal altàr al zura par chèl e par dut sè ca ghi è insima. E chèl cal zura pal templi al zura par chèl e par Chèl ca ghi vìf dentri. E chèl cal zura pal cjel al zura pal tronu di Diu e par Chèl cal è sintàt ta chèl. 23“Guaj a vuàltris, maèstris da la les e Farišèos, ipòcris chi sèis! I dèis la decima part da li vustri spèšis—menta, anèt e cumìn. Ma i vèis trasgredìt li ròbis pì importàntis da la les— la gjustisia, la caritàt, la fedeltàt. Chìstis i vèvis da praticà, sensa dismintià che àltris. Guìdis svuàrbis! I spudàis fòu il muscjìn, ma i zèis a inglutì il camèl! 25“Guaj a vuàltris, maèstris da la les e Farišèos, ipòcris chi sèis! I netàis par di fòu la vustra cìcara e il vustri plat, ma dentri i sèis plens di avarisia e di intemperansa. Svuàrp di un Farišèo! Nètiti prin la to cìcara e il to plat par dentri, che cussì a si netaràn encja par di fòu. 27“Guaj a vuàltris, maèstris da la les e Farišèos, ipòcris chi sèis! I sèis coma tòmbis sblancjàdis, ca somèjn bièlis par di fòu ma che dentri a sòn plènis di vuès di muars e di sporcìsia. Cussì encja vuàltris par di fòu i ghi someàis juscj’ a la zent, ma dentri i sèis plens di ipocrišìa e malignitàt. 29“Guaj a vuàltris, maèstris da la les e Farišèos, ipòcris chi sèis! I fèis sù sepùlcris paj profès e i sbieletàis li tòmbis daj juscj’. E i dišèis: ‘Si vèsin vivùt in taj dìs daj nustri pàris, i no si sarèsin metùs insièmit cun lòu a spandi il sanc daj profès.’ E cussì i testimoniàis cuntra di vuàltris stes, chi sèis i disendèns di chej ca àn copàt i profès. Implenìt ben, alora, la mišura daj vustri pàris. 33“Sarpìns chi sèis! Rasa di vìparis! Coma i farèjšu a svignàvila da vignì condanàs al infièr? Par chèl alora i vi mandi profès e sapièns e maèstris. Cualchidùn di chìscjus i ju coparèis e i ju metarèis in cròus; àltris i ju flagelarèis ta li vustri sinagòghis e i ju casarèis fòu da la sitàt. E alora sù di vuàltris al colarà dut il sanc inocènt cal è stàt spandùt ta la cjera, dal sanc di Abèl il just a chèl di Zacarìa fì di Berechìa, chi vèis sasinàt fra il templi e l’altàr. I vi dìs la veretàt, che dut chistu al susedarà ta chista generasiòn. 37“O Gjerušalem, Gjerušalem, tu chi ti còpis i profès e chi ti ghi tìris claps a chej ca ti sòn stàs mandàs, cuanti vòltis i àju volùt tirami visìn ducju i to fioj, coma ca fà na clocja ca ju ten sot li so àlis, ma tu i no ti às volùt. Jodèit ben che la vustra cjaša a vi sarà lasada dešerta. Parsè chi vi dìs jò chi no mi jodarèis pì fin chi no dišarèis: ‘Cal sedi benedèt chèl cal vèn in nòn dal Signòu.’ Sèns da la Fin dal Mont 24 Gješù al veva lasàt il templi e al era cal cjaminava via cuant che i so disèpuj a ghi sòn zùs visìn par fàjghi oservà la costrusiòn dal templi. “I jodèjšu dut chistu?” a ghi à domandàt. “I vi dìs la veretàt, che nencja una di chisti pièris chì a restarà insima da l’altra; ogni una a colarà jù.” 3Mentri che Gješù al era sintàt ta la montagnuta daj Ulìfs, i disèpuj a sòn zùs a cjatàlu, e sensa fasi sinti da nisùn a ghi àn domandàt: “Dìšini,” a àn dita, “cuant ca susedaràn dùtis chisti ròbis, e cual cal sarà il sèn dal to vignì e da la fin dal timp?” 4Gješù al à rispundùt: “Stèit atèns da no vignì inganàs da nisùn. Parsè che tàncjus a vegnaràn a nòn me, dišìnt ‘Jò i soj il Crist,’ e a inganaràn tàncjus di lòu. I sintarèis di guèris e cjàcaris di guèris, ma vuardàit di no alarmavi. Ròbis cussì a àn da susedi, ma la fin a à encjamò da vignì. Nasiòn a si rivoltarà cuntra nasiòn, e regnu cuntra regnu. A capitaràn carestìis e teremòs in ta divièrs poscj’. Dùtis sti ròbis a sòn doma l’inisi daj dolòus. 9“Alora i vegnarèis dàs dentri par vignì perseguitàs e copàs, e i vegnarèis odiàs da dùtis li nasiòns par cauša dal me nòn. Tàncjus di lòu a si lontanaràn da la fede, e a si tradiràn e odiaràn fra di lòu, e tancju profès fals a si faràn indavànt e a inganaràn tanta zent. Cul cresi da la inicuitàt, la caritàt di tanta zent a zarà a’ngjelàsi, ma chèl cal persevarà fin in ùltin a si salvarà. E chistu vanzeli dal regnu al vegnarà predicjàt in ta dut il mont coma testimoniansa par duti li nasiòns; e dopo a vegnarà la fin. 15“Cussì cuant che tal post sacri i jodarèis la ‘abominasiòn ca parta a la dešolasiòn,’ belzà minsonada dal profèt Daniel— chèl cal lès, cal capisi—alora lasàit che chej ca sòn in Gjudea a scjàmpin ta li montàgnis. Chèl cal è ta la terasa da la so cjaša ca nol stedi zì jù e partà via nisuna roba da la cjaša. Chèl cal è tal cjamp ca nol torni indavòu par cjoli la so mantelina. Se brut ca sarà in ta chej dis pa li fèmins plènis e ches ca ghi stàn encjamò dànt da teta ai frutùs! Preàit ca no vi toci scjampà di unvièr o di Sabo. 21Parsè che in ta chej timps a susedaràn disgràsis gràndis, pešu di cualsìasi malàn capitàt dal inisi dal mont fin al dì di vuèj—e ca no si ripetarà maj pì. Se chej dìs a no fòsin stàs scurtàs, nisùn al podarès sopravivi; ma par via daj elès, chej dìs a vegnaràn scurtàs. Alora se un a vi dìs ‘Jòt, chì cal è il Crist!’ o ‘Là cal è!’, no stèit cròdighi. Parsè che Criscj’ fals e fals profès a si faràn indavànt e a faràn grandi maravèis e miràcuj par inganà encja i elès—se chèl al fos pusìbul. Jodèit ben chi vi lu ài dita prima dal timp. 26“Duncja, se un a vi dìs: ‘Là cal è, là di fòu, tal dešèrt,’ no stèit zì fòu; o ‘Chì cal è, in cjaša,’ no stèit cròdighi. Che coma il lušòu cal vèn dal oriènt a si pòl jòdilu encja al ponènt, cussì a sarà cul vignì dal Fì dal Omp. Ta cualsìasi post indulà ca è na carcasa, ulà i jodarèis li pujànis. 29“Sùbit dopo la tribulasiòn di chej dìs, ‘il soreli a si scurirà, e la luna a no darà pì la so lus; li stèlis a colaràn dal cjel, e li potènsis dal cjel a saràn scumbusulàdis.’ 30“Tal stes timp il sen dal Fì dal Omp al vegnarà jodùt tal cjel, e duti li nasiòns da la cjera a planzaràn. A jodaràn il Fì dal Omp cal vèn ta li nùlis dal cjel, cu la pì granda potensa e gloria. E al mandarà i so ànzuj al sun di tromba, e chej a radunaràn i so elès daj cuatri vins, da na banda estrema dal cjel a che altra. 32“Adès imparàit chista lesiòn dal figàr: ‘Cuant che li so frascjùtis a sòn encjamò mulišìnis e li fuèis a tàchin a vignì fòu, i savèis che l’estàt al è visìn. 33Lo stes, cuant chi jodèis dut chistu, i savèis che Luj al è visìn, lì da la puarta. I vi dìs la veretàt, che chista generasiòn a no pasarà par sigùr prin ca susèdin dùtis chisti ròbis. 35Il cjel e la cjera a pasaràn, ma li me peràulis a no pasaràn maj. A no si sà Maj cuant ca Rivarà l’Ora 36“Nisùn a nol sà nè il dì nè l’ora, nencja i ànzuj dal cjel o il Fì, ma doma il Pari. Coma ca era taj dìs di Noè, cussì a sarà cuant cal vegnarà il Fì dal Omp. Parsè che taj dìs prima da la aluviòn, la zent a mangjava e a beveva, a si maridava e a dava in matrimoni, fin ta chel dì cuant che Noè al è zùt dentri da l’arca; e a no saveva nuja di sè ca veva da susedi fin ca è vegnuda l’aluviòn e a ju à dùcjus partàs via. Cussì a sarà cuant cal vegnarà il Fì dal Omp. Doj òmis a saràn tal cjamp: un al vegnarà partàt via; chel altri al sarà lasàt lì. Do fèminis a mašenaràn cu na muela: una a vegnarà partada via; che altra a sarà lasada lì. 42“Alora stèit atèns, parsè chi no savèis in ta cual dì cal vegnarà il vustri Signòu. Ma chistu i vèis da capì: Se il paròn di cjaša al vès savùt l’ora da la nòt cuant che il lari al sarès vegnùt, al sarès stàt atènt e a nol varès lasàt che la so cjaša a vegnès scasinada.. Cussì i vèis da stà atèns encja vuàltris, parsè che il Fì dal Omp al vegnarà ta na ora cuant che mancu i si la spetàis. 45“Cual alora al eše chel servitòu fidàt e prudènt incaricàt dal so paròn di stàjghi davòu daj altri servitòus e siguràsi ca vèdin da mangjà cuant ca ghi ocòr? A ghi zarà ben a chel servitòu se cuant cal torna il paròn al cjata fòu cal à fàt cussì. 47I vi dìs la veretàt ca lu incaricarà di tègnighi cont duta la so proprietàt. Ma suponìn che stu servitòu al sedi trist e ca la pensi cussì: ‘Il me paròn al è via da tant timp’; e dopo al taca a dàjghi bòtis a chej altri servitòus, e a mangjà e bevi cuj cjochetòns. Il paròn di chel servitòu lì al tornarà indavòu ta na zornada cuant che il servitòu a no lu stà spetànt e ta na ora ca nol cognòs. A lu cunsarà benòn e a lu mandarà là daj ipòcris, indulà cal sarà il planzi e il strisulà daj dincj’. La Paràbula da li Dèis Vèrginis 25 “Il regnu dal cjel al sarà alora coma li dèis vèrginis ca àn cjapat sù li so làmpadis par zighi incuntra dal so spošu. Sinc di lòu èrin stupidùtis e sinc a èrin prudèntis. Li sinc stupidùtis a sòn zùdis fòu cu li làmpadis, ma sensa partà il vueli ca ghi ocoreva. Li prudèntis, invensi, a àn partàt cun lòu vueli ta vašùs insièmit cu li so làmpadis. Il spošu a ghi à volùt tant timp prima di rivà, cussì che a lòu a ghi à vegnùt sun e a si sòn indurmidìdis. 6“A miešanòt a si à sintùt a sigà: ‘Chì cal è il spošu! Vegnèit a risèvilu!’ 7“Alora duti li vèrginis a si sòn sveàdis e a si sòn metùdis a preparà li so làmpadis. Li stupidùtis a ghi àn dita a li prudèntis: ‘Dèjni un puc dal vustri vueli; li nustri làmpadis a stàn par distudasi.’ 9“ ‘No,’ a àn rispundùt, ‘a non d’è abastansa par nuàltris e par vuàltris. Zèit invensi là ca vèndin il vueli e crompàini un puc par vuàltris.’ 10“Ma intànt ca zèvin a crompà il vueli, al è rivàt il spošu. Li vèrginis ca èrin pròntis a sòn zùdis cun luj a li nòsis. E la puarta a si à sieràt davòu di lòu. 11“Pì tars a sòn rivàdis encja che àltris. ‘Signòu! Signòu!’ a àn dita. ‘Vièrzini la puarta!’ 12“Ma luj al à rispundùt: ‘I vi dìs la veretàt: i no vi cognòs.’ 13“Duncja tegnèjsi sempri prons, parsè chi no cognosèis nè il dì nè la nòt. La Paràbula daj Talèns 14“E alora il regnu dal cjel al è coma chel omp che, pront par zì a fà un viàs, al à clamàt i so servitòus e a ghi à lasàt a lòu la so proprietàt. A un a ghi à dàt sinc talèns, a un altri doj talèns, e a un altri un talènt, a ogni un secònt li so abilitàs. Fàt chèl, al è zùt a fà il so viàs. Chel omp cal veva risevùt sinc talèns al è zùt sùbit fòu a mètiu a l’òpera, guadagnànt altri sinc talèns. Cussì al à pur fàt chèl cal veva risevùt doj talèns, guadagnànt altri doj talèns encja chèl. Ma chel omp cal veva risevùt doma un talènt al è zùt fòu a fà un bus in cjera par platà il talènt dal so paròn. 19“Dopo un viàs lunc il paròn di chej servitòus al è tornàt par regolà li ròbis cun lòu. L’omp cal veva risevùt i sinc talèns a ghi à partàt chej altri sinc. “Siòr paròn,’ al à dita, ‘ti ti sòs fidàt di me cun sinc talèns. Jòt ch’in daj guadagnàs altri sinc.’ 21“Il so paròn a ghi à rispundùt: ‘Ben fàt, servo bon e fidàt! Ti sòs stàt fedèl cun pu’ di ròbis; adès i ti daràj autoritàt su tanti ròbis. Vèn encja tu a godi da la me contentesa!’ 22“Encja il omp cuj doj talèns al è vegnùt. ‘Siòr paròn,’ al à dita, ‘ti ti sòs fidàt di dami doj talèns; vuarda, i ti’n daj fàs altri doj.’ 23“Il so paròn al à rispundùt: ‘Bravo, servo bon e fidàt! Ti sòs stàt fedèl cun un pu’ di ròbis; adès i ti daràj autoritàt su tanti ròbis. Vèn encja tu a godi da la me contentesa!’ 24“Dopo al è vegnùt chel omp cal veva risevùt doma un talènt. ‘Siòr paròn,’ al à dita, ‘i saj chi ti sòs un omp dur, chi ti sèis indà chi no ti às semenàt, e chi ti cjòis sù il racòlt indulà chi no ti às sparpajàt la siminsa. Par chèl i ài vùt poura e i soj zùt fòu a platà il to talènt sot cjera. Èco chì il to talènt.’ 26“Il so paròn al à rispundùt: ‘Servo trist e bondanùja! Cussì i ti savèvis chi sèj indulà chi no ài semenàt e chi cjoj sù indulà chi no ài sparpajàt siminsa? Alora i ti podèvis dàjghi il me talènt ai banchèjs, che cussì al tornà i varès vùt indavòu il me talènt cul interès.’ 28“Cjolèjghi il so talent e dèjghilu a chèl cal à i dèis talèns. Parsè che a ogni un cal à a ghi sarà dàt di pì, e al varà na bondansa. A chèl ca nol à a ghi sarà cjòlt encja chèl cal à. E chistu bondanùja di servitòu butàjlu fòu, indulà cal sarà il planzi e il strisulà daj dincj’.’ Li Piòris e li Ghètis 31“Cuant che il Fì dal Omp al vegnarà a la so gloria cun ducju i so ànzuj a si sintarà tal trono dal la so gloria celestiàl. Duti li nasiòns a zaràn a riunisi davànt di luj, e luj al separarà i popuj l’un dal altri coma che un pastòu al separa li piòris da li ghètis. Al metarà li piòris a la so destra e li ghètis a la so sinistra. 34“Il Re alora a ghi dišarà a chej a la so destra: ‘Vegnèit, vuàltris chi sèis i benedès di me Pari; cjapàit sù la vustra ereditàt, il regnu preparàt par vuàltris fin da la creasiòn dal mont. Che jò i vevi fan, e vuàltris i mi vèis dàt alc da mangjà; i vevi sèit e i mi vèis dal alc da bevi; i eri un forestèj, e i mi vèis risevùt coma un di vuàltris. 36I vevi bišugna di vistìs, e vuàltris i mi vèis vistìt; i eri malàt, e i mi vèis curàt. I eri in prešòn, e i mi vèis višitàt.’ 37“Alora i juscj’ a ghi rispundaràn: ‘Signòu, cuant i ti vinu jodùt plen di fan e i ti vinu dàt da mangjà, o plen di sèit e i ti vinu dàt alc da bevi? Cuant i ti vinu jodùt coma un forestèj e i ti vinu invidàt dentri, o sensa vistìs e i ti vìn vistìt? Cuant i ti vinu jodùt malàt o in prešòn e i sinu vegnùs a višitati?’ 40“Il Re al rispundarà: ‘I vi dìs la veretàt, che sè chi vèis fàt par il pì pìsul di chìscjus fràdis mes, i lu vèis fàt par me.’ 41“Dopo a ghi dišarà a chej a la so sinistra: ‘Zèit lontàns di me, maladès, tal fòuc eterno preparàt pal diàu e paj so ànzuj. Parsè chi vevi fan, e i no mi vèis dàt nuja da mangjà; i vevi sèit, e i no mi vèis dàt nuja da bevi. I eri un forestèj, e i no mi vèis invidàt dentri. I vevi bišugna di vistìs, e i no mi vèis vistìt; i eri malàt e in prešòn, e i no mi vèis višitàt.’ 44“Encja chìscjus a rispundaràn: ‘Signòu, cuant i ti vinu jodùt plen di fan o plen di sèit o forestèj o malàt o in prešòn, e i no ti vinu dàt alc da mangjà o da bevi o i no ti vinu invidàt dentri o judàt?’ 45“Luj al rispundarà: ‘I vi dìs la veretàt, sè chi no vèis fàt par il pì pìsul di chìscjus, i no lu vèis fàt par me.’ 46“E alora chìscjus a zaràn tal turmìnt eterno, e i juscj’ ta la vita eterna. Complòt Cuntra di Gješù 26 Cuant che Gješù al veva finit di contà dùtis chisti ròbis, a ghi à dita ai so disèpuj: “Coma chi savèis, fra doj dìs a è la Pascua, e il Fì dal Omp al sarà consegnàt par vignì metùt in cròus.” 3Alora i capoprèdis e i ansiàns dal pòpul a si sòn riunìs tal palàs dal capopredi ca si clamava Caifa, e a àn complotàt di arestà Gješù cun cualchi ingàn e di copalu. “Ma no durànt li fièstis,” a àn dita, “par che la zent a no zedi a insuriasi.” L’Unsiòn a Betania 6Mentri che Gješù al era a Betania ta la cjaša di un omp ca si clamava Simon il Levròus, una fèmina a ghi è zuda visìn cun un vas di alabastri plen di profùn presiòus che ic a ghi à sbicjàt tal cjaf mentri cal era pojàt ta la taula. 8Cuant che i disèpuj a àn jodùt chistu, a si sòn indignàs: “Ma parsè strasà che roba chì?” a àn domandàt. “Stu profùn al podarès èsi stàt vendùt e i bes a si podarès vèjghiu das ai puarès.” 10Sintìnt chistu, Gješù a ghi à dita: “Parsè ghi dèjšu fastidi a chista fèmina? A mi à fàt na biela roba. I puors i ju varèis sempri cun vuàltris, ma me i no mi varèis sempri. Cuant ca mi à metùt stu profùn tal me cuarp, a lu à fàt par preparami pa la me sepultura. I vi dìs la veretàt, che ogni volta che stu vanzeli al vegnara predicjàt tal mont, chèl ca à fàt ic al vegnarà encja chel contàt par ca vegni recuardada.” Gjuda il Traditòu 14Alora un daj Dòdis—chèl clamàt Gjuda Iscariota—al è zùt là daj prèdis pì grancj’ e a ghi à domandàt: “Se sèjšu dispòscj’ di dami si vi lu consegni?” Alora lòu a ghi àn contàt trenta tocs di arzènt. Da chèl momènt lì Gjuda al à spetàt l’ocašiòn justa par consegnalu. La Sena dal Signòu 17Tal prin dì da la Fiesta dal Pan Sensa Levàn, i disèpuj a si sòn visinàs a Gješù e a ghi àn domandàt: “Indulà i vutu chi ti preparani par mangjà la Pascua?” 18Luj al à rispundùt: “Zèit in sitàt là di un tal di omp e dišeighi: ‘Il maestri al dìs: Il me timp a si visina. I vèn a celebrà la Pascua cuj me disèpuj ta la to cjaša.’” Cussì i disèpuj a àn fàt coma cal voleva Gješù e a àn preparàt la Pascua. 20Che sera lì, Gješù a si à metùt a senà cuj Dòdis. E mentri ca mangjàvin al à dita: “I vi dìs la veretàt, che un di vuàltris al zarà a tradimi.” 22Lòu a si sòn sintùs mal e a àn tacàt a dišighi, un dopo l’altri: “I no saràj miga jò, no, Signòu?” 23Gješù al à rispundùt: “Chèl cal à metùt la man ta la scugjela cun me al zarà a tradimi. Il Fì dal Omp al zarà coma ca è stàt scrìt di luj, ma guaj al omp cal tradìs il Fì dal Omp! A sarès tant miej s’a nol fos maj nasùt.” 25Alora Gjuda, cal sarès zùt a tradilu, a ghi à dita: “I saràju jò, Maestri?” Gješù a ghi à rispundùt: “Ti lu às dita tu.” 26Mentri ca mangjàvin, Gješù al à cjapàt sù na pagnoca di pan, a ghi à dàt la benedisiòn e dopo vèjla rota a tocùs a ghi l’à data ai disèpuj, dišìnt: “Cjapàit e mangjàit; chistu al è il me cuarp.” 27Dopo al à cjòlt sù un got, e dopo vej dita gràsis a ghi lu à ufrìt a chej àltris, dišìnt: “Bevèit dùcjus. Chistu al è il me sanc dal acordu, cal vèn sbicjàt fòu par tàncjus pa la remisiòn daj so pecjàs. I vi dìs jò chi no bevaràj pì di stu frut da la vit da adès indavànt fin ta chel dì cuant chi lu bevaràj di nòuf cun vuàltris tal regnu di me Pari.” Gješù al Predìs il Rinegamìnt di Pieri 30Dopo vej cjantàt un ìno, a sòn tornàs là dal Mont daj Ulìfs. 31Alora Gješù a ghi à dita: “Stanòt dùcjus vuàltris i vi scandališarèis di me, parsè che cussì a stà scrìt: ‘I bastonaràj il pastòu, e li pioris da la mandria a vegnaràn dispierdùdis.’ 32Ma cuant chi tornaràj fra i vifs, i zaràj davànt di vuàltris in Galilea. 33Pieri al à rispundùt: “Encja se ducju chej àltris a si scandališèin di te, jò no i no mi scandališaràj maj.” 34“I ti dìs la veretàt,” Gješù a ghi à rispundùt, “stanòt, prima cal cjanti il gjal, i ti zaràs a rinegami tre vòltis.” 35Ma Pieri al à insistùt: “Encja se jò i ài da murì cun te, i no zaràj maj a rinegati.” E ducju i àltris a àn fàt la stesa roba. Getsèmane 36Alora Gješù al è zùt cuj so disèpuj ta un lòuc ca si clamava Getsèmane, e a ghi à dita: “Sintàisi chì mentri che jò i vaj là a preà” Al à partàt cun luj Pieri e i doj fìs di Zebedeo, e al à tacàt a sìntisi plen di turmìns di spirit. Alora a ghi a dita: “I mi sìnt cussì mal di spìrit da murì. Stèit chì a veà su di me.” 39Tiràt un puc in banda, a si à distirat cu la muša in cjera e al à preàt: “Pari me, sa è pusìbul, lasa che chista copa a mi vegni cjolta, ma no coma chi vuèj jò, ma coma chi ti vòus tu.” 40Dopo al è tornat lì daj so disèpuj e a ju à cjatàs dùcjus indurmidìs. “I no podèvišu fàmi da vèa par un’oruta?” a ghi à domandàt a Pieri. 41“Stèit ben sveàs e preàit par no colà ta la tentasion. Il spìrit al vòu, ma il cuarp al è dèbul.” 42A si a lontanàt na seconda volta e al à preàt: “Pari me, s’a no è pusìbul che chista copa a mi vegni partada via se pì chi no la bèif, ca sedi fata la to volontàt.” 43Cuant cal è tornàt indavòu, a ju à di nòuf cjatàs ca durmìvin, par via che i so vuj a èrin masa pešàns. Cussì a ju à lasàs e a si à lontanat un’altra volta, preànt pa la tersa volta, dišìnt la stesa roba. 45Dopo al è tornàt lì daj so disèpuj e a ghi à dita: “I sèjšu encjamò chi durmìs e chi ripošàis? Vuardàit che l’ora a è visina e che il Fì dal Omp al è stàt tradìt in man daj pecjadòus. Levàit sù e zìn! Chì cal vèn il me traditòu!” Gješù al Vèn Arestàt 47Mentri cal steva encjamò parlànt, al è rivàt Gjuda, un daj Dòdis. Cun luj a era tanta zent armada cun spàdis e bastòns, mandada daj capoprèdis e daj ansiàns dal pòpul. 48Il traditòu al era d’acordu cun lòu di dà chistu segnàl: “Luj al è chèl chi busaràj: arestàjlu.” 49A si à sùbit visinàt a Gješù e a ghi à dita: “Salve, Maestri!” e a lu à busàt. 50Gješù al à rispundùt: “Amigo, fà sè chi ti sòs vegnùt a fà.” Alora i òmis a si sòn fàs avànt, a àn ingrampàt Gješù e a lu àn arestàt. Ma èco che un daj compàis di Gješù, metùt man ta la so spada, al à tirada fòu e a ghi à dàt un tal colp al servitòu dal capopredi ca ghi à tajàt l’orela. 52“Torna a meti la to spada tal so post,” Gješù a ghi à dita, “che dùcjus chej ca cjàpin sù la spada a moraràn di spada. I crodèjšu chi no posi preà il Pari me, che luj al podarès a colp mandàmi dòdis legiòns di ànzuj par protèšimi? Ma coma alora a zarèsini a averàsi li Scritùris ca dìšin ca à da susedi cussì?” 55E alora Gješù a ghi à dita a la zent: “I stàju creànt na insuresiòn, chi sèis vegnùs a caturami cu spàdis e bastòns? Ogni dì i soj stàt sintàt tal templi a insegnà, e i no mi vèis arestàt. Ma dut chistu al è susedùt cussì par ca pòsin verificàsi li scritùris daj profès, Alora ducju i disèpuj al àn dišertàt e a sòn scjampàs via. Gješù Davànt dal Sinedri 57Chej ca vèvin arestàt Gješù a lu àn partàt davànt di Caifa, il capopredi, indulà che i maèstris da la les e i ansiàns dal pòpul a si vèvin riunìs. Ma Pieri a ghi à zùt davòu da lontàn, fin visìn dal plasàl dal capopredi. Al è zùt dentri e a si a sintàt jù cuj servitòus par jodi sè ca sarès susedùt. 59I capoprèdis e dut il Sinedri a zèvin in sercja di testimoniansa falsa cuntra di Gješù par podej condanalu a muart. Ma a no àn cjatàt nuja, encja se tancju testimònis fals a si sòn fàs avànt. Ma a la fin doj di lòu a si sòn fàs avànt e a àn declaràt: “Stu chì al à dita, ‘Jò i pòl distruši il templi di Diu e rifalu in tre dìs.’” 62Alora il capopredi al è levàt sù e a ghi à dita a Gješu: “I no rispunditu? Sè ca è sta testimoniansa che chiscju òmis a pàrtin cuntra di te?” Ma Gješù al taševa. Il capopredi a ghi à dita: “I ti scongjuri in nòn dal Diu vivìnt: Dišini si ti sòs il Crist, il fì di Diu.” 64“Sì, a è coma chi ti dìs tu,” al à rispundùt Gješù. “Ma i vi dìs a dùcjus vuàltris: Da adès indavànt i jodarèis il Fì dal Omp sintàt a la destra dal Onipotènt cal vèn fòu da li nùlis dal cjel.” 65Alora il capopredi a ghi à sbreghàt i vistìs e al à dita: “Al à bestemàt! Parsè i vinu bišugna di altri testimònis? Èco, adès i vèis sintùt la bestema. Sè pensàjšu?” “Al mereta la muart,” a àn rispundùt. 67E alora a si sòn metùs a spudàjghi in muša e a dàjghi pùis. Àltris a ghi dèvin sbèrlis, dišìnt: Profetišèini, Crist. Cuj ti àja malmenàt?” Il Rinegamìnt di Pieri 69Pieri intànt al era sintàt là di fòu tal curtìl e una serva a ghi è zuda visìn e a ghi à dita: “Encja tu i ti èris cun Gješù di Galilea.” 70Ma luj al à negàt dut davànt di dùcjus. “I no capìs sè chi ti vòus diši,” al à dita. 71E al è sùbit zùt fòu dal puartòn, indulà che n’altra serva al à jodùt e a ghi à dita a la zent ca era lì: “Stu chì al era cun Gješù di Nazaret.” 72Al à negàt di nòuf, zurànt: “I no cognòs chel omp!” 73Dopo un tocùt, chej ca èrin lì inziru a ghi sòn zùs visìn e a ghi àn dita: “Ti sòs par sigùr un di lòu; la to parlada a ti tradìs.” 74Alora al à scuminsiàt a porconà e a zurà: “I no lu cognòs!” A colp un gjal al à cjantàt. Al stes momènt Pieri a si à recuardàt di sè cal veva dita Gješù: “Prima cal cjanti il gjal i ti mi varàs rinegàt tre vòltis.” Alora al è zùt fòu e a si à metùt a planzi làgrimis amàris. Gjuda a si Impicja 27 Di matina bunora ducju i capoprèdis e i ansiàns dal pòpul a àn decidùt di mandalu a la muart. 2A lu àn leàt sù e a sòn zùs a consegnalu a Pilàt, il governatòu. 3Cuant che Gjuda, ca lu veva tradìt, al à jodùt che Gješù al era stàt condanàt, a si à pentìt e al è zùt a tornàjghi li trenta monèdis di arzènt ai capoprèdis e ai ansiàns. “I ài pecjàt,” al à dita, “parsè chi ài tradìt sanc inocènt.” “Sè ni interèsia a nuàltris?” a àn rispundùt. “Ràngjti tu.” 5Alora Gjuda al à casàt i bes tal templi e al è zùt via. Pì tars al è zùt a impicjasi. 6I capoprèdis a àn cjapàt sù li monèdis, dišìnt: “A è cuntra la les meti scju bes tal tešoru. A sòn bes sanganàs.”Cussì a’ àn decidùt di ušà i bes par crompa il cjamp dal vašàr par ušalu coma semeteri paj forestèis. A è par chèl che da chèl dì in cà al è clamàt il Cjamp Sanganàt. 9Alora sè ca era stàt dita dal profeta Zaìja a si à reališàt: “A àn cjapàt sù li trenta monèdis di arzènt, preši stabilìt dal pòpul di Israel, e a li àn ušàdis par crompà il cjamp dal vašàr, coma ca mi era stàt comandàt dal Signòu.” Gješù Davànt di Pilàt 11Intànt Gješù al era davànt dal governatòu, e il governatòu a ghi à domandàt: “I sotu il Re daj Ebrèos?” “I ti sòs tu chi ti lu dìs,” al à rispunduùt Gješù. 12Mentri cal vegneva acušàt daj capoprèdis e daj ansiàns, a nol rispundeva. Alora Pilàt a ghi à domandàt: “I no sìntitu sè ca dìšin cuntra di te?” Ma Gješù al à paràt via a no rispundi—cun granda maravèa dal governatòu. 15Al dì di Pasca di chej dìs là a era na ušansa dal governatòu di lasà lìbar un prešonèj sielzùt da la zent. A intivava ta chej dìs là ca vèvin un prešonèj famòus ca si clamava Baraba. Cussì cuant che duta la zent a era insièmit, Pilàt a ghi à domandàt: “Cuj i volèjšu chi vi liberèj—Baraba o Gješù cal è clamàt il Crist?” 18Parsè che luj al saveva ca ghi vèvin consegnàt Gješù par invidia. 19Mentri che Pilàt al era sintàt ta la so sinta di magistràt, la so fèmina a ghi à mandàt a diši chistu: “Nosta vej nuja a che fà cun chel omp inocènt lì, che jò i ài sufrìt tant ta un sun par cauša so.” 20Ma i capoprèdis e i ansiàns a àn cunvinsùt la zent a domandà par Baraba e par vej Gješù copàt. 21“Cual daj doj i volèjšu chi vi lasi vej?” al à domandàt il governatòu. “Baraba,” a àn rispundùt. 22“Alora se àju da fà cun Gješù cal è clamàt il Crist?” al à domandàt Pilàt? E dùcjus a àn rispundùt: “Mètilu in cròus!” 23“Parsè? Se mal al àja fàt?” al à domadàt Pilàt. Ma lòu a àn sigàt pì fuart encjamò: “Mètilu in cròus!” 24Cuant che Pilàt a si à rindùt cont ca no zovava nuja, ma che invensi la zent a tacava a scalmanasi, al à cjapàt sù un pu’ di aga e a si à lavàt li mans davànt da la zent. “I soj inocènt dal sanc di chistu omp,” al à dita. “Rangjàisi vuàltris!” 25Duta la zent a à rispundùt: “Lasa che il so sanc al coli sul nustri cjaf e sù chèl daj nustri fìs!” 26Alora a ghi à lasàt vej Baraba, ma al à fàt flagelà Gješù, e a lu à consegnàt par cal vegnès crucifìs. I Soldàs a Cjòlin in Ziru Gješù 27Alora i soldàs dal governatòu a àn partàt Gješù là dal pretòrium e a àn radunàt atòr di luj duta la compagnia di soldàs. Dopo vèjlu denudàt a ghi àn metùt intòr una mantelina rosa, e tal cjaf a ghi àn metùt una corona di spincs intorgolàs. Ta la man a ghi àn metùt un bastòn, e a si sòn inzenoglàs davànt di luj par cjòilu in ziru. “Salve, re daj Ebrèos!” a ghi àn dita. 30A ghi àn spudàt intòr e cul bastòn ca ghi àn cjòlt da la man a si sòn metùs a dàjghi colps tal cjaf. Dopo vèjlu cjòlt in ziru, a ghi àn gjavàt la mantelina e a àn tornàt a mètighi sù i so vistìs. A la fin a lu àn partàt via par mètilu in cròus. La Crucifisiòn 32Zìnt fòu a àn scuntràt un omp di Cirene ca si clamava Simon, e a lu àn costrèt a partà la cròus. A sòn rivàs ta un post clamàt Golgota (cal vòu diš Post dal Cranio). Là a ghi àn ufrìt da bevi a Gješù vin misturàt cu la fiel; ma dopo vèjlu sercjàt al à rifiutàt di bèvilu. 35Dopo vèjlu metùt ta la cròus, a si sòn spartìs i so vistìs tirànt li bruscjètis. Dopo a si sòn sintàs jù a fàjghi da vuardia. Imparzora dal so cjaf a àn metùt il sen da la so condana: CHISTU AL È GJEŠÙ, RE DAJ EBRÈOS. Doj làris a èrin stàs metùs in cròus cun luj, un a la so destra e un a la so sinistra. Chej ca pasàvin par lì a ghi sigàvin un insùlt dopo l’altri, scjasànt il cjaf e dišìnt: “Tu chi ti vàs a distruši il templi e rifalu in tre dìs, prova, mo, a salvati! Vèn jù da la cròus, si ti sòs il Fì dal Omp!” 41In ta la stesa maniera, i capoprèdis, i maèstris da la les, e i ansiàns dal pòpul a lu àn cjòlt in ziru. 42“Al à salvàt àltris,” a dišèvin, “ma a nol è bon da salvasi besòu! Al è il Re di Israel! Cal vegni adès jù da la cròus e i ghi crodarìn! Al à cunfidàt in Diu. Che Diu a lu salvi adès sa ghi vòu ben, parsè che luj al à dita: ‘I soj il Fì di Diu.’” In ta la stesa maniera i làris ca ghi èrin stàs metùs in cròus in banda di luj a lu ufindèvin a plen. 45Da la sesta ora fin a la nona ora il scur cal era vegnùt al veva cujerzùt duta la cjera. Atòr da la nona ora, Gješù a si à metùt a sigà Eloi, Eloi, lama sabachthani?—ca vòu diši “Diu me, Diu me, parsè mi àtu bandonàt?” 47Cuant che cualchidùn di chej ca èrin lì al à sintùt chistu, al a dita: “Al stà clamànt Lìja.” 48Un di lòu al è zùt sùbit a cjoj una spugna. Al à imbevuda di ašèit e a ghi l’à ufrida a Gješù ta la punta di un stec par cal bevès. Chej àltris a àn dita: “Adès lasàjlu besòu. Jodìn se Lìja al vèn a salvalu.” 50E cuant che Gješù al à dàt n’altra sigada, al à dàt sù il so spìrit. 51Tal stes momènt il telòn dal templi a si à sbregàt dal bas al alt. La cjera a à tremàt e li pièris a si sòn spacàdis. Li tòmbis a si sòn vierzùdis e i cuarps di tanta zent santa ca era muarta a sòn tornàs a vivi. A sòn vegnùs fòu da li so tòmbis, e dopo la risuresiòn di Gješù a sòn zùs in ta la sitàt santa indà ca sòn stàs jodùs da tanta zent. 54Cuant che il senturiòn e chej àltris ca ghi fèvin di vuardia a Gješù a àn jodùt il teremòt e dut sè ca era susedùt, a si sòn terorišàs, e a àn esclamàt: “Ma alora al era pròpit il Fì di Diu!” 55Tanti fèminis a èrin ulì, ca vuardàvin da lì visìn. A vèvin seguìt Gješù da la Galilea par servilu. Fra di lòu a era Maria Madalena, Maria la mari di Jacu e di Bepi, e la mari daj fìs di Zebedeo. Gješù al Vèn Metùt ta la Tomba 57Vignuda la sera al è rivàt un siòr di Arimatea, ca si clamava Bepi, cal era doventàt encja luj un disèpul di Gješù. A si à prešentàt davànt di Pilàt par domandàjghi di vèj il cuarp di Gješu, e Pilàt al à dàt òrdin ca ghi lu vegnès dàt. 59Bepi al a cjapàt sù il cuarp, a lu à inglusàt ta un nisòu net, e a lu à metùt ta la so tomba cal veva fàt scavà ta la rocja. Dopo al à rodolàt una piera grosa davànt da la entrada da la tomba e al è zùt via. 61Maria Madalena e che altra Maria a èrin lì, sintàdis visìn da la tomba. Il Vuardiàn da la Tomba 62Il dì dopo, chèl dopo dal dì da la preparasiòn, i capoprèdis e i Farišèos a sòn zùs a cjatà Pilat: “Siòr,” a ghi àn dita, “i si recuardàn che cuant cal era encjamò vif chel impostòu là al veva dita, ‘Dopo tre dìs i tornaràj a vivi.’ Alora dà l’òrdin che la tomba a vegni sigurada fin al ters dì; che sinò i so disèpuj a pòsin vignì a robà il cuarp e dìšighi a la zent cal è risusitàt daj muars. Chist’ùltin ingàn al sarès pešu dal prin.” 65“Cjolèit sù un vuardian,” al à rispundùt Pilàt. “Zèit pur a sigurà la tomba mièj chi podèis.” Cussì a sòn zùs e a àn siguràt la tomba, sigilànt la piera e lasànt lì il vuardiàn. La Risuresiòn 28 Pasàt il sabo, al cricà dal prin dì da la setemana, Maria Madalena e che altra Maria a sòn zudis a jodi la tomba. 2Pròpit ta chel momènt lì al era capitàt un grant teremòt: un ànzul dal Signòu al era vegnùt jù dal cjel e, rivàt lì da la tomba, al veva rodolàt indavòu la piera e a si veva sintàt insima. Al someàva na saèta lampànt, e i so vistìs a èrin blancs coma la nèif. I vuardiàns a èrin cussì terorišàs di luj ca ti tremàvin miès muars. 5L’ànzul a ghi à dita a li fèminis: “No stèit vej poura, che jò i saj chi stèis vuardànt di Gješù cal è stàt metùt in cròus. A nol è chì; al è risusitàt, coma cal veva dita. Vegnèit a jodi il post indulà cal era stàt soteràt. Dopo zèit via sùbit a contàjghi ai disèpuj cal e risusitàt daj muars e cal và davànt di lòu in ta la Galilea. I lu jodarèis ulà. Adès i vi lu ài dita.” 8Cussì li fèminis a si sòn lontanàdis da la tomba a la svelta, plènis di poura ma encja di contentesa, e a sòn corùdis a contàjghilu ai so disèpuj. Dut ta un colp Gješù a li à scuntràdis. “Mandi,” a ghi à dita. A ghi sòn zùdis visìn, a lu àn cjapàt paj piè e a lu àn adoràt. Alora Gješù a ghi a dita: “No stèit vej poura. Zèit a dìšighi ai me fràdis di zì a Galilea; ulà a mi jodaràn.” I Soldàs a Vègnin Crompàs 11Mentri che li fèminis a èrin par strada, un pus daj vuardiàns a sòn zùs in sitàt e a ghi àn contàt ai capoprèdis dut sè ca era susedùt. 12Dopo che i capoprèdis a si sòn cjatàs cuj ansiàns, a àn deliberàt di dàjghi ai soldàs un bel pu’ di bes, dišìnt: “I vèis da diši che i disèpuj a sòn vegnùs di nòt e a lu àn partàt via mentri chi durmìvin.” Se il governatòu al vegnarà a sìntilu, i lu sodisfarìn e vuàltris i no varèis da vej poura di nuja.” Alora i soldàs a àn acetàt i bes, e a àn fàt coma ca ghi era stàt racomandàt. E chista storia a è stada tant contada fra i Ebrèos fin al dì di vuèj. La Racomandasiòn ai Disèpuj 16Alora i ùndis disèpuj a sòn zùs in Galilea ta la culina indulà che Gješù a ghi veva dita di zì. Cuant ca lu àn jodùt a àn tacàt a adoralu; ma cers di lòu a si sòn metùs a dubità. 18Alora Gješù a ghi è zùt visìn e a ghi à dita: “A mi è stada data duta la potensa dal cjel e da la cjera. 19Duncja zèit e fèit disèpuj di duti li nasiòns in nòn dal Pari e dal Fì e dal Spirit Sant, e insegnàjghi a ubidì dut sè chi vi ài comadàt jò. E stèit sigùrs che jò i saràj cun vuàltris fin a la fin dal timp.” Acknowledgment For this translation in western Friulian I have relied in the main on the King James version of the New Testament. Recommended readings Student Bible, New International Version, Zondervan, 1984 (NIV) La Santa Biblia, Antiguo y Nuevo Testamento, Sociedad Biblicas Unidas, Londres, 1955 (SB) Das Evangelium Nach Matthäus, Evangeliumsnetz: www.bibel-online.net The Bible, Latin Vulgate: www.fourmilab.ch/etexts/www/Vulgate/Vulgate.html La decišion di ušà il sen diacritic “?” par indicà la “s” dolsa a è stada fata par eliminà la necesitàt da li “ss” doplis. (Un ringrasiamìnt chì a ghi và a me fradi Tony par vèjmi judàt a risòlvi chistu e altri problemùs da la ortografia dal furlàn di San Zuan di Cjašarsa.) Gješù, tal ebraic, al vou dìši “Diu al salva.” Che par conveniensa i clamaràj “capoprèdis” da chì indavànt. Moràr = àrbul. I ài decidùt di ušà “vèit” uchì, encja se chista forma a sarès justa doma tal pluràl. Irešistìbil la tentasiòn di ušà chistu vocàbul tal sens genèric di “àrbul”—coma ca era comunìsin fà ta chej àjs cuant che il cròdighi a storiùtis coma chista al era tant pì fàsil. 12 ***END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK IL VANZELI DI MATEO*** ******* This file should be named 27460-8.txt or 27460-8.zip ******* This and all associated files of various formats will be found in: http://www.gutenberg.org/dirs/2/7/4/6/27460 Updated editions will replace the previous one--the old editions will be renamed. Creating the works from public domain print editions means that no one owns a United States copyright in these works, so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United States without permission and without paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to copying and distributing Project Gutenberg-tm electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG-tm concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you charge for the eBooks, unless you receive specific permission. If you do not charge anything for copies of this eBook, complying with the rules is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports, performances and research. They may be modified and printed and given away--you may do practically ANYTHING with public domain eBooks. Redistribution is subject to the trademark license, especially commercial redistribution. *** START: FULL LICENSE *** THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK To protect the Project Gutenberg-tm mission of promoting the free distribution of electronic works, by using or distributing this work (or any other work associated in any way with the phrase "Project Gutenberg"), you agree to comply with all the terms of the Full Project Gutenberg-tm License (available with this file or online at http://www.gutenberg.org/license). Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg-tm electronic works 1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg-tm electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to and accept all the terms of this license and intellectual property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy all copies of Project Gutenberg-tm electronic works in your possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg-tm electronic work and you do not agree to be bound by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. 1.B. "Project Gutenberg" is a registered trademark. It may only be used on or associated in any way with an electronic work by people who agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few things that you can do with most Project Gutenberg-tm electronic works even without complying with the full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project Gutenberg-tm electronic works if you follow the terms of this agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg-tm electronic works. See paragraph 1.E below. 1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation ("the Foundation" or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project Gutenberg-tm electronic works. Nearly all the individual works in the collection are in the public domain in the United States. If an individual work is in the public domain in the United States and you are located in the United States, we do not claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, displaying or creating derivative works based on the work as long as all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will support the Project Gutenberg-tm mission of promoting free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg-tm works in compliance with the terms of this agreement for keeping the Project Gutenberg-tm name associated with the work. You can easily comply with the terms of this agreement by keeping this work in the same format with its attached full Project Gutenberg-tm License when you share it without charge with others. This particular work is one of the few copyrighted individual works included with the permission of the copyright holder. Information on the copyright owner for this particular work and the terms of use imposed by the copyright holder on this work are set forth at the beginning of this work. 1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in a constant state of change. If you are outside the United States, check the laws of your country in addition to the terms of this agreement before downloading, copying, displaying, performing, distributing or creating derivative works based on this work or any other Project Gutenberg-tm work. The Foundation makes no representations concerning the copyright status of any work in any country outside the United States. 1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: 1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate access to, the full Project Gutenberg-tm License must appear prominently whenever any copy of a Project Gutenberg-tm work (any work on which the phrase "Project Gutenberg" appears, or with which the phrase "Project Gutenberg" is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, copied or distributed: This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org 1.E.2. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is derived from the public domain (does not contain a notice indicating that it is posted with permission of the copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in the United States without paying any fees or charges. If you are redistributing or providing access to a work with the phrase "Project Gutenberg" associated with or appearing on the work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg-tm trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.3. If an individual Project Gutenberg-tm electronic work is posted with the permission of the copyright holder, your use and distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked to the Project Gutenberg-tm License for all works posted with the permission of the copyright holder found at the beginning of this work. 1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg-tm License terms from this work, or any files containing a part of this work or any other work associated with Project Gutenberg-tm. 1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this electronic work, or any part of this electronic work, without prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with active links or immediate access to the full terms of the Project Gutenberg-tm License. 1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any word processing or hypertext form. However, if you provide access to or distribute copies of a Project Gutenberg-tm work in a format other than "Plain Vanilla ASCII" or other format used in the official version posted on the official Project Gutenberg-tm web site (www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon request, of the work in its original "Plain Vanilla ASCII" or other form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg-tm License as specified in paragraph 1.E.1. 1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, performing, copying or distributing any Project Gutenberg-tm works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing access to or distributing Project Gutenberg-tm electronic works provided that - You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from the use of Project Gutenberg-tm works calculated using the method you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed to the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, but he has agreed to donate royalties under this paragraph to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid within 60 days following each date on which you prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty payments should be clearly marked as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in Section 4, "Information about donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation." - You provide a full refund of any money paid by a user who notifies you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he does not agree to the terms of the full Project Gutenberg-tm License. You must require such a user to return or destroy all copies of the works possessed in a physical medium and discontinue all use of and all access to other copies of Project Gutenberg-tm works. - You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the electronic work is discovered and reported to you within 90 days of receipt of the work. - You comply with all other terms of this agreement for free distribution of Project Gutenberg-tm works. 1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg-tm electronic work or group of works on different terms than are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing from both the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and Michael Hart, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below. 1.F. 1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread public domain works in creating the Project Gutenberg-tm collection. Despite these efforts, Project Gutenberg-tm electronic works, and the medium on which they may be stored, may contain "Defects," such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by your equipment. 1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the "Right of Replacement or Refund" described in paragraph 1.F.3, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project Gutenberg-tm trademark, and any other party distributing a Project Gutenberg-tm electronic work under this agreement, disclaim all liability to you for damages, costs and expenses, including legal fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE PROVIDED IN PARAGRAPH F3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE. 1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a written explanation to the person you received the work from. If you received the work on a physical medium, you must return the medium with your written explanation. The person or entity that provided you with the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a refund. If you received the work electronically, the person or entity providing it to you may choose to give you a second opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy is also defective, you may demand a refund in writing without further opportunities to fix the problem. 1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth in paragraph 1.F.3, this work is provided to you 'AS-IS,' WITH NO OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTIBILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. 1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any provision of this agreement shall not void the remaining provisions. 1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone providing copies of Project Gutenberg-tm electronic works in accordance with this agreement, and any volunteers associated with the production, promotion and distribution of Project Gutenberg-tm electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, that arise directly or indirectly from any of the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg-tm work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any Project Gutenberg-tm work, and (c) any Defect you cause. Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg-tm Project Gutenberg-tm is synonymous with the free distribution of electronic works in formats readable by the widest variety of computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from people in all walks of life. Volunteers and financial support to provide volunteers with the assistance they need, is critical to reaching Project Gutenberg-tm's goals and ensuring that the Project Gutenberg-tm collection will remain freely available for generations to come. In 2001, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure and permanent future for Project Gutenberg-tm and future generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 and the Foundation web page at http://www.pglaf.org. Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non profit 501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal Revenue Service. The Foundation's EIN or federal tax identification number is 64-6221541. Its 501(c)(3) letter is posted at http://pglaf.org/fundraising. Contributions to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by U.S. federal laws and your state's laws. The Foundation's principal office is located at 4557 Melan Dr. S. Fairbanks, AK, 99712., but its volunteers and employees are scattered throughout numerous locations. Its business office is located at 809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887, email business@pglaf.org. Email contact links and up to date contact information can be found at the Foundation's web site and official page at http://pglaf.org For additional contact information: Dr. Gregory B. Newby Chief Executive and Director gbnewby@pglaf.org Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation Project Gutenberg-tm depends upon and cannot survive without wide spread public support and donations to carry out its mission of increasing the number of public domain and licensed works that can be freely distributed in machine readable form accessible by the widest array of equipment including outdated equipment. Many small donations ($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt status with the IRS. The Foundation is committed to complying with the laws regulating charities and charitable donations in all 50 states of the United States. Compliance requirements are not uniform and it takes a considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up with these requirements. We do not solicit donations in locations where we have not received written confirmation of compliance. To SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state visit http://pglaf.org While we cannot and do not solicit contributions from states where we have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition against accepting unsolicited donations from donors in such states who approach us with offers to donate. International donations are gratefully accepted, but we cannot make any statements concerning tax treatment of donations received from outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. Please check the Project Gutenberg Web pages for current donation methods and addresses. Donations are accepted in a number of other ways including checks, online payments and credit card donations. To donate, please visit: http://pglaf.org/donate Section 5. General Information About Project Gutenberg-tm electronic works. Professor Michael S. Hart is the originator of the Project Gutenberg-tm concept of a library of electronic works that could be freely shared with anyone. For thirty years, he produced and distributed Project Gutenberg-tm eBooks with only a loose network of volunteer support. Project Gutenberg-tm eBooks are often created from several printed editions, all of which are confirmed as Public Domain in the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper edition. Each eBook is in a subdirectory of the same number as the eBook's eBook number, often in several formats including plain vanilla ASCII, compressed (zipped), HTML and others. Corrected EDITIONS of our eBooks replace the old file and take over the old filename and etext number. The replaced older file is renamed. VERSIONS based on separate sources are treated as new eBooks receiving new filenames and etext numbers. Most people start at our Web site which has the main PG search facility: http://www.gutenberg.org This Web site includes information about Project Gutenberg-tm, including how to make donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks. EBooks posted prior to November 2003, with eBook numbers BELOW #10000, are filed in directories based on their release date. If you want to download any of these eBooks directly, rather than using the regular search system you may utilize the following addresses and just download by the etext year. http://www.ibiblio.org/gutenberg/etext06 (Or /etext 05, 04, 03, 02, 01, 00, 99, 98, 97, 96, 95, 94, 93, 92, 92, 91 or 90) EBooks posted since November 2003, with etext numbers OVER #10000, are filed in a different way. The year of a release date is no longer part of the directory path. The path is based on the etext number (which is identical to the filename). The path to the file is made up of single digits corresponding to all but the last digit in the filename. For example an eBook of filename 10234 would be found at: http://www.gutenberg.org/1/0/2/3/10234 or filename 24689 would be found at: http://www.gutenberg.org/2/4/6/8/24689 An alternative method of locating eBooks: http://www.gutenberg.org/GUTINDEX.ALL *** END: FULL LICENSE ***